Kuantum hesaplamaları nasıl yapılıyor?
Bu teknolojiyi kullanan kuantum bilgisayarlar nasıl çalışıyor?
Türkiye’nin sahip olduğu ilk kuantum bilgisayar nasıl bir fayda sağlayacak?
Kuantum bilgisayarların döneminde yapay zekâ nasıl gelişebilir?
Bu teknolojilere sahip olmayan ülkeler ne yapacak?
Yeni Haller’in bu bölümünde tüm bu soruların cevaplarını kuantum mekaniğinde dünya çapında bir bilim insanı olan Prof. Zafer Gedik’le konuştuk.
Zafer Hoca, son otuz yılda bu teknolojilerle ilgili “yapılamaz” diyenlerin hep yanıldığını ve hızla kuantum bilgisayarların çağına yaklaştığımızı anlattı.
Bu teknolojiyi kullanan kuantum bilgisayarlar nasıl çalışıyor?
Türkiye’nin sahip olduğu ilk kuantum bilgisayar nasıl bir fayda sağlayacak?
Kuantum bilgisayarların döneminde yapay zekâ nasıl gelişebilir?
Bu teknolojilere sahip olmayan ülkeler ne yapacak?
Yeni Haller’in bu bölümünde tüm bu soruların cevaplarını kuantum mekaniğinde dünya çapında bir bilim insanı olan Prof. Zafer Gedik’le konuştuk.
Zafer Hoca, son otuz yılda bu teknolojilerle ilgili “yapılamaz” diyenlerin hep yanıldığını ve hızla kuantum bilgisayarların çağına yaklaştığımızı anlattı.
Category
🤖
TeknolojiDöküm
00:00Efendim merhabalar, Yeni Haller'in yeni bölümüne hoş geldiniz. Ben Eray Özer.
00:10Bu bölümde kuantum konuşalım, kuantum bilgisayarları konuşalım, kuantum hesaplama üzerine konuşalım istiyoruz.
00:16Konuğumuz Sabancı Üniversitesi'nden Zafer Gedik. Zafer Hocam hoş geldiniz, ne iyi ettiniz geldiniz.
00:22Hoş bulduk, sizi gördüğüme çok sevindim.
00:25Hocam, Zafer Hoca ile önce girmeden önce şunu söyleyeyim.
00:28Zafer Hoca aslında bu kuantum mekaniği ve kuantum hesaplama üzerinde dünya çapında bir isim.
00:34Dolayısıyla onunla bunu konuşmak, eminim ki bu kuantum bilgisayarlar nedir, nasıl çalışır sorusuna cevap olacaktır.
00:42Yeni geldiğinde işin yine bilim kısmında hatta belki de daha teknik kısımlarıyla ilgili de sorular sormak istiyorum.
00:48Hocam öyle başlayayım. Bizim bildiğim şekliyle söylüyorum, kuantum bilgisayarlar şöyle çalışır.
00:55Hep her yerde okuduğumuz, birler ve sıfırlarla çalışıyor normalde bilgisayarlar.
01:00Buradaysa bir sıfır, bir veya sıfır gibi olasılık gibi bir üçüncü seçenek daha var.
01:05Bu tam olarak ne anlama geliyor hocam?
01:08Yani bir şeyin üç seçenekli olmasının hem hıza hem çalışma hızına vesaire nasıl bir katkısı var?
01:14Tam yani işin kalbinden girdiniz, öyle söyleyeyim.
01:19Aslında iki yerine daha fazla seçenek değil, sıfır bir dışında kuantum bitlerine biz kubit veya kübit diyoruz.
01:28Konuşma dilinde kolay olsun diye.
01:30Çok sayıda soru, sonsuz sayıda soru sorabiliyorsunuz.
01:34Yani şöyle bir şey düşünün, parayı atıyoruz, biz yazı mı, tura mı diye sorarız.
01:38Başka seçenek yoktur ama biraz arttırabiliriz.
01:40Mesela basım tarihleri vardır üstünde, tek yıl mı, çift yıl mı?
01:44Belki basıldığı darphane yazılsa bir yere bir de onu da sorabiliriz.
01:47İşte kuantum bitlerinde bunda sonsuz tane seçenek var.
01:51Ve bunlar hep örneğin bit olduğu zaman %50, %50 olasılık ortaya çıkıyor.
01:58Biz klasik bir sistemde bunu yapamıyoruz.
02:01Yani ya sıfır birdir, ya bir mıkatası böyledir, böyledir.
02:04Ama kuantum sistemlerinde elimizdeki ana avantaj bu.
02:08Ve bu bize çok değişik şeyler yapma imkanı veriyor.
02:14Peki hocam orada mesela şimdi şöyle, kuantum düzeyinde bir takım parçacıklar var.
02:18Yani düzenek çalışırken de.
02:20Biz bunları dışarıdan bir şekilde manipüle ediyoruz.
02:22İşte manyetizmayla, mikrodalgayla, lazerle ve oradan bir takım değerlerle oynuyoruz.
02:30Sonra bu değerleri aslında bir tür ölçüyoruz.
02:32O ölçtüğümüz şeylere de bir takım değerler atıf ediyoruz yine bilgisayar işlemleri olarak.
02:37Şimdi çalışma mantığı herhalde anladığım kadarıyla özeti bu.
02:41Peki, bunun sağladığı normal bilgisayarlara göre daha hızlı diyoruz ya.
02:47Bütün bunların eş zamanlı ve çok hızlı gerçekleşmesi mi bu bize hızlı getiriyor beraberinde?
02:53Çok iyi konuyu takip etmişsiniz, evet aynen öyle.
02:58Yani tam doğru noktadan girdiniz.
03:00Hız şeyle ilgili değil, bu işlemlerin hızlı olmasıyla ilgili değil.
03:05Hatta bir kuantum bilgisayardaki bu kapılar, işlemler klasik bir bilgisayardakinden daha yavaş bile olabilir.
03:11Fakat işlem sayısıyla ilgili, paralel çalışmayla ilgili bir şey var.
03:15Mesela elimizde işte 10 tane, 100 tane çubuk olsun bunların boylarını ölçüp en uzunu hangisi bunu yapmak istiyoruz.
03:24Klasik olarak biz bunu her birini ayrı ayrı ölçer.
03:27İşte 18. en uzun deriz mesela.
03:30Kuantum bilgisayarında bunu bir anlamda şöyle vurup masanın üstüne koyup yandan bir bakıyoruz.
03:34Hatta bu en tepede deyip bir anda yapıyoruz.
03:37Buna benzer bir avantaj sağlıyor.
03:39Şimdi o sadece 0-1 değil her şey olabilen kubitler var ya bunların bir özelliği daha var.
03:45Tek başına bir kubit çok fazla iş yapmaz.
03:48Ama bunlardan birkaç tanesini mümkünse 10, 100, 1000, milyon tanesi bir araya koyduğumuzda bu paralel işlemleri yapmaya başlıyoruz.
03:57Ve klasik fizikten çok farklı bir şey var dolaşıklık dediğimiz.
04:03Bu bize bir avantaj sağlıyor.
04:05Şöyle düşünün, burada bir şeyler ölçüyoruz, burada bir şeyler ölçüyoruz.
04:08Bunlar rastgele olsun çünkü bir rastgelelik var ama klasik fizikte de var.
04:12Bunların ortalamasını alıyoruz, bunların da ortalamasını alıyoruz.
04:16Bu klasikte de var ama kuantum mekaniğinde bunların eğer ortalamalarını almadan önce birlikte ölçer ondan sonra o zaman ortalamasını alırsak farklı sonuçlar çıkıyor.
04:28İşte bu beleşiksizliklerinin ihlali Einstein, Podolski, Rosen, Paradox hep buradan çıkıyor.
04:33Bilgisayarda da biz bunu kullanıyoruz avantaj olarak.
04:37İstediğimiz bir şeyi hesaplatabiliyoruz.
04:41Normal bir bilgisayarda çok sayıda işlemle yapılacak bir şeyi burada çok az sayıda işlemle yapıyoruz.
04:46Avantaj işlem sayısının azalmasından geliyor.
04:49Tam dediğiniz gibi.
04:50Hemen burada ama bir de hata faktörü devreye giriyor.
04:54Tabii.
04:56Hata olabiliyor.
04:57Hataları düzeltmek için de bir düzeneğe ihtiyaç duyuluyor anladığım kadarıyla o sistemin.
05:02Evet, şimdi bu sistemler kuantum mekaniği bize öğrettiği en önemli belki en çarpıcı noktalardan birisi belki de en çarpıcısı fiziksel sistem dışında o fiziksel sistemin nesiyle ilgilendiğimiz, nesini ölçtüğümüzü de söylememiz lazım.
05:19Örneğin burada bir tane kuantum biti var ben bu sıfır mı bir mi ona bakacağım.
05:24Burada bir kuantum biti var ben o artımı eksimi ona bakacağım.
05:27Bu ikisini aynı eşitlikte koymamız gerekiyor çünkü bütün teori zaten bunun üzerine kurulu.
05:32Ama biz bunu ölçmeden önce etkileşimlerden dolayı doğadaki başka bir gürültü dediğimiz kontrolümüz altında olmayan bir şey o ölçmeyi bizden önce yapabilir ve istemediğimiz bir şekilde onu bozabilir.
05:47İşte bunları hata diyoruz.
05:48Bu hatadan kurtulmanın birinci yolu tabii ki mümkün olduğunca onları çevreden yalıtmak.
05:53O yüzden çoğu kuantum bilgisayarı örneğin soğuk ortamda ve yalıtılmış, izole bir şekilde çalışıyor.
06:01Bir diğeri bir tane kubit değil aynı bilgiyi yazmak için birden çok kullanmak, garantilemek.
06:09Böylece belki işte buna bir şey olursa ötekine olmaz diyoruz.
06:13Burada tam buna paralel bir de hata düzeltme denilen bir yöntem var.
06:19Sistemde eğer birden çok kubit kullanarak bunu yaparsak bunları biz mantıksal kubit diyoruz fiziksel kubitten farklı olsun diye.
06:29Bunların başına bir şey geldiğini ve ne geldiğini tayin edebiliyor ve düzeltebiliyoruz.
06:34Ve mükemmel bir şekilde orijinal veriye dönebiliyoruz.
06:38Klasikte mümkün olmayan böyle bir imkan da var.
06:41O yüzden zaten hep son gelişmelerde dikkat ederseniz yanında onu yazıyorlar hata düzeltmeyi çok kuvvetler verdik.
06:47O zaman şey hesap bitmeden önce bilgisayarınız dağılmıyor.
06:52Çünkü öbür türlü daha siz bir veriyi koydunuz makine çalışmaya başladığınızda sonuç çıkacak.
06:56Sonuç çıkmadan ısı, elektromanyetik dalga, kozmik radyasyon bir şey gelip de onu bozarsa programı bitiremiyorsunuz.
07:04İşte çok çalışılan bir konuda bu.
07:07Bu konuda da güzel önemli gelişmeler var.
07:10Hocam acayip konsantre dinliyorum.
07:13Bu sorudan sonra biraz daha yeryüzüne inip somut sorularla geleceğim.
07:17Yani günlük hayatımızda yeni bir çip çıktı onları falan soracağım.
07:20Son sorum şu ama bu teknik kısma dair merak ettiğim kısım.
07:25Bir de gedik teoremi var. Gedik algoritması var pardon.
07:29Şimdi o da da küdritler.
07:32Yani 0-1, 0 veya 1 yerine 0-1-2 ve bunların kombinasyonları şeklinde.
07:40Dolayısıyla bunu uygulamaya geçirdiğimizde de yani pratikte mekaniğine döndüğümüzde de
07:45çok daha bu süreci hızlandıran ihtimalleri arttırdığı için bir algoritmadan bahsediyoruz.
07:51Doğru tarif edebildim mi?
07:52Yani verilerin daha hızlı işlenmesi için şey var.
07:58Şimdi kubit yerine, ikili yerine üçlü sistem kullanmak.
08:04Bu klasikte de yapılabilir aslında.
08:06Daha fazla veri taşıyor. 1 bit yerine 1.58 gibi falan.
08:09Bu tür makineler de var.
08:10Bazı firmalar kubit, kuantum bitleri kuantum kütrit kullanarak çalışacak makineler üzerinde yoğunlaştılar.
08:21Bahsettiğiniz algoritma böyle büyük bir problemi çözmek için değil,
08:25tek bir kütritin bir problemi çözebildiğini göstermek için pedagojik amaçlı.
08:30Biraz kuantum bilgisayarları nasıl çalışıyor da kuantum algoritmaları nasıl bir problemi daha hızlı çözüyor
08:37bunu anlatmak maksadıyla eğitim ağırlıklı olabilecek en basit algoritma.
08:43Aslında özelliği o.
08:45Şey düşündün, yani üç tane farklı renk top alın.
08:51Kırmızı, mavi ve yeşil olsun.
08:54Bunları böyle dizerseniz, altı şekilde dizebilirsiniz.
08:57İşte permutasyon diyoruz.
09:00Bunları ortaya bir ayna koyarsanız, üçü burada olduğunda diğer üçü aynı simetri olur diyelim.
09:07Acaba şey, bunlardan bir tanesi verildiğinde ve biz ne olduğunu bilmiyoruz, hangisi olduğunu,
09:15yani aynanın bu tarafında mı, öbür tarafında mı bulabilir miyiz diye.
09:18Klasik olarak birazcık düşünürseniz bu problemi.
09:21Örneğin kırmızının başta olduğu iki durum var.
09:24Aynanın hem bu tarafında hem de bu tarafında.
09:26Dolayısıyla en az iki tane topun rengine bakmamız lazım.
09:31Ama bu algoritmada bu topları o kutu içerisine, hesabı yapacak kutu içerisine göndermeden önce...
09:38...bir karışık duruma getiriyorsunuz, değişik bir duruma, süperpozisyon denilen.
09:43Öbür taraftan çıktığında bir defa da, yani tek topa bakmak gibi bir anlamda problemi çözebiliyorsunuz.
09:52Bu şey açısından, bu hızlanmalar nasıl oluyor onu görmek.
09:56Yani klasikte iki işlemle yapılan bir şey, bakın kuantumda bir işlemle yapılabiliyor.
10:00O maksatla düzenlenmiş, böyle derslerde kullandığımız bir örnek.
10:05Deneyleri de var çok sayıda değişik sistemlerde.
10:08O zaman geliyorum, bu bizim chipimize, yani şu bizim dediğim en son çok konuşuldu.
10:16Willow diye bir chip Google tarafından, Google Kuantum tarafından açıklandı.
10:22Ve orada işte medyatik bir sunuş diliyle, biraz da gerekiyor zaten, bir Google bloğunda yayınlandı.
10:30Dedi ki, bu en genişmiş bilgisayarların işte 10 septilyon yılda, septilyon da trilyon kere, trilyon diye tarif etsek olur.
10:39Yılda çözebileceği bir şey, 5 dakikada çözdü bizim chipimiz dedi.
10:44Sonra ben bir takım şeyler okudum, 105 kubitti herhalde hocam, doğru mu hatırlıyorum?
10:49Galiba öyle bir şey.
10:50105 kubitti.
10:51Şeyleri okudum, yani o soru zaten onun hesaplamasına göre sorulmuş birazcık bir soru.
10:57Yani çözdüğü denklemin kendisi aslında, tam da onun çalışma mantığına uygun.
11:03Bu şu anlama gelmiyor, dünyadaki bütün artık hesaplamalar birkaç dakika içerisinde çözülecek anlamına gelmiyor.
11:10Şeklinde bir takım eleştiri demeyelim de yani, böyle bir soru bilin bunu gibi yorumlar okudum.
11:15Ne diyorsunuz hocam bu chip için?
11:18Şimdi birincisi tabi bu sayede septilyon sayısını öğrendik.
11:22Evet, şimdi bu daha önce 2019 muydu?
11:26Bende birden biraz önceydi diye hatırlıyorum, o Skamor başka bir yongaları vardı, chipleri.
11:31Orada da benzer bir şey yaşanmıştı.
11:33Genelde senaryo şu oluyor, bir firma, bu ikisinde de Google oldu.
11:37Bir sistem geliştiriyor, bir problem çözüyor.
11:41Diyor ki şu kadar zamanda çözecek bir problemi, ki bu o söyledikleri çok uzun bir süre,
11:47bazen de son örnekte olduğu gibi evrenin yaşından daha fazla bir süre, dolayısıyla çözülemez.
11:52Klasik bilgisayarlar bir şeyi, biz şu kadar zamanda çözdük diyor.
11:56Sonra başkaları, örneğin geçen sefer IBM'de, şimdi bu dediğiniz kaynağı bilmiyorum kim yaptı aynı eleştiri,
12:02yani karşı taraf için söylüyorum.
12:04Sizin o kadar sürede çözülür dediğiniz problem aslında daha kısa sürede çözülebilir diyorlar.
12:09Ama ne olursa olsun bir hızlanma var.
12:12Diğer eleştirde tabi yerinde bir eleştiri bunlar.
12:16Kuantum doğrudan, başına oturup programlarını yapacağımız kuantum bilgisayarları değil ama belli bir problem var.
12:23O problemi özenle seçiyorlar.
12:26Özellikle geliştirdikleri makine o problemi çok hızlı çözüyor.
12:30Ama gerçekten de klasik makinelerle ya çözülemeyecek ya da çok uzun sürede çözülecek problemler bunlar.
12:37Bu son örnek, konunun uzmanı değil, gerçekten hem bilgisayar mühendisi olmak hem de bu tür problemlerle uğraşmak lazım.
12:46Eminim özenle seçmişlerdir ama bu son problem bir başka örnek.
12:50Yani gerçekten şey gözüküyor, çözülemeyecek bir şeyi sonlu zamanda çözdüler.
12:55Ama bundan daha önce başka bir sistem, bunlar ikisi de süper yetken sistemler.
13:00Mesela Çinlilerin yaptığı optik sistemler var.
13:03Güzelliğin oda sıcaklığında çalışması ama tabi onların da başka sorunları var.
13:08O lazerlerin hep doğru çizgilerde kalması lazım.
13:11Hesaplama bitmeden önce sapma olmaması lazım.
13:14Onlar da benzer bir başarı göstermişlerdi.
13:16Yine bir çözülmesi imkansız gözüken, sonlu zamanda, evren yaşı zamanda bir problemi çözmek diye.
13:25Bunlar artacak gibi gözüküyor.
13:28Yine o basın bildirisi diyeyim, içinde biraz teknik videoları da var biliyorsunuz.
13:33Oraya baktığınızda birçok teknik ayrıntı veriliyor.
13:39İşte bu kübitler birbirine nasıl bağlanıyorlar, onunla ilgili.
13:43Ama şeyde çok bir vurgu var, iki maddeye baktığınızda asıl hata düzeltme üzerine.
13:49Hata düzeltmeyi yapmak çok önemli.
13:52Yani bir yandan etraftan yalıtılmış sistemler yapıyoruz, bir yandan da bunları düzeltmek önemli.
13:57Demin siz bir şey söylemiştiniz, o sırada aklımdan geçti, söylemeyi unuttum.
14:02Şimdi kuantum mekaniği deyince veya kübitler deyince tabi parçacıklar, minik işte atom,
14:07atom altı parçacıklar, hep bu alemin fiziği deniyor.
14:11Halbuki 1920'lerde bu keşfedildikten sonra, kuantum mekaniği geliştirildikten sonra şeyi gördük.
14:18Bu giderek daha büyük sistemlere de uygulanabiliyor.
14:22Örneğin bir atom tek başına yine öyle davranabiliyor, bir molekül aynı şekilde davranabiliyor.
14:27Fakat bu bilgisayarları yapmada kullandığımız, yani Google'unkileri öyle, IBM'inkiler de öyle,
14:33süperetken sistemlerde on bin, yüz bin ile ölçülen sayıda elektron dönüyor.
14:41Yani şey gibi düşünün böyle, şöyle tavf eder gibi böyle dönen elektronlar veya saatin tersi yönünde,
14:47bununla bunun süper pozisyonu olabiliyorlar.
14:51Yüz binlerce elektronun bir anlamda hem saat yönü hem de tersi yönünde dönme gibi durumunu düşünün.
14:58Böyle olmuyor, o bir yorumlama meselesi dediğim gibi.
15:01Kedi hem ölü hem canlı falan bunların hepsi yorumlama.
15:03Yani matematiksel bir yapı var, ona bakıp burada böyle oluyor şeklinde yorumlamalar.
15:10Ama gerçek olan şey, kuantum mekaniği yasaları, kuantum mekaniksel davranış oldukça büyük sistemlerde de gözleniyor.
15:19Yani sadece bu atom, molekül değil ve bu bilgisayarlar da böyle çalışıyorlar.
15:25Tam onu söyleyecektim ama şu anda vardığımız hız itibariyle işte yüz beş kubit bir yandan iyi bir rakam olarak telaffuz ediliyor.
15:34Yani geldiğimiz ikiler, dörtlerden falan geldi ve böyle bir odanın içerisinde acayip böyle aman uzaktan fotoğrafları bile hatırlayın.
15:42O Google'ın ilk çekildiğinde, o ilk bilgisayarın öyleydi.
15:46Şimdi baya bir yonga gösteriliyor.
15:48Yine ama işte çok mutlak...
15:50Ama yine öyle bir şeyin içine koyup soğutmak gerekiyor.
15:53Aynen çok soğukta durması gerekiyor.
15:55Eksi iki yüz küsürlerde falan.
15:57Fakat şunu merak ediyorum, şimdi Google bir açıklama daha yapmak zorunda kaldı.
16:02Çünkü bu ilk işte bu kadar şeyi çözüyor, on septilyon yıllık işi falan deyince bir şey dalgası.
16:09Bitcoin'i de acaba çözer mi, şifreleri kırar mı?
16:12İşte acaba bankacılık sistemi, finans sistemi çöker mi falan deyince yine aynı bloğa şeyi koydular.
16:18Ya öyle bir şey için yüz beş değil milyon kubitlik bir şey lazım.
16:21Biz daha oralarda değiliz, o iş merak etmeyin.
16:24Hatta işte Apple bir açıklama yaptı.
16:27İşte bizim kuantum koruma sistemimiz var, hiç merak etmeyin.
16:32Kırılamaz, öyle kuantum şifrelemeye karşı da korumayı aldık bilgileri diye.
16:36Gerçekten daha o işe çok var değil mi hocam? O kısım doğru.
16:40Öyle gözüküyor ama oraya doğru da gidiliyor.
16:43Şimdi bir konu onu...
16:46Yani kendileri de tabii açıklamışlardır.
16:51Bu bilgisayarlarla biz hesaplanamayacak...
16:55Yani herhangi bir şekilde hesaplanamayacak bir problemi yine çözemeyeceğiz.
17:00Hesaplanamak, hesaplanabilmek, hesaplanamamak teknik terim bilgisayar mühendisliği kullanılan bazı problemler vardır.
17:06Hesap yapılarak çözülmesi mümkün değildir.
17:09Yani bir tür şey kendi içinde dönen problem diyelim.
17:13Ama burada klasik olarak da düşündüğümüzde evet hesaplanabilir ama çok çok çok uzun zaman alır dediğimiz problemleri çözebiliyoruz.
17:25Şimdi bitcoin veya birçok şifreleme sistemlerinde bu tür yöntemler kullanılıyor.
17:34Yani örneğin çarpanları ayırmak değil mi? 3 ile 5'i çarpıp 15 bulmak kolaydır ama...
17:3915 acaba ney bir şeyle bir şeyin çarpılmadı diye sorarsanız bu zordur.
17:4315 için kolay da sayılar büyüdüğü zaman çok zorlaşıyor.
17:46Bu çok kullanılan bir teknik.
17:48Örneğin bu problemi çözebilecek.
17:50Ama burada basamak sayısıyla problem zorlaşıyor.
17:55Söyledikleri ben bitcoin'in de çok ayrıntısını bilmiyorum.
17:59Ama söylediklerinden şunu anlıyoruz henüz o sayıları çarpanları ayıracak kapasitede bir makine yapılmadı demeye getiriyorlar.
18:08Ama hep şey söylerim eminim aklınıza sizin de gelmiştir.
18:12Birisi böyle bir makine yapsa acaba buldum buldum yaptım diye bağırır bana.
18:16Ve muhtemelen de herhalde ülkeler arasındaki o rekabet de bundan doğuyor yani.
18:21Çin bir yandan Amerika bir yandan onlara bağlı şirketler bir yandan.
18:25Evet o açıdan çok önemli bir de yine bir arkadaşım bilgisayarcı ve bu konularla ilgili şeyi söylemişti.
18:32Veri biriktirdikleri yani sonuçta siz bugün belki bunları çözemiyorsunuz.
18:38Ama o veri bir yerde bulunsun karşı tarafla ilgili daha sonra zamanı geldi onları çözeceksiniz.
18:44Çünkü geçmişteki bilgiler de önemli.
18:46Bunun için şey vardı hocam bu Amerika'nın semalarında tuhaf balonlar bulunmuştu hatırlıyor musunuz?
18:52Evet oluyor aralar.
18:53Ben yakın zamanda bir konferansa gittim orada yabancı bir konuşmacı vardı.
18:56Yani bu balonları dedi yani çok tartışıldı ama Amerika'nın istihbaratına göre bu balonlar aslında verileri topluyor.
19:02Şimdi hiçbir şey ifade etmiyor onlara o veriler ama bir gün çözüldüğünde geriye dönüp okumak istiyorlar dedi.
19:08Yani böyle bir şey de var hakikaten.
19:10Tabii olabilir.
19:12Peki şunu soracağım hocam.
19:14Bu kuantum bilgisayarları üretme, geliştirme teknolojisi çok mu karmaşıktır niye soruyorum?
19:21Türkiye'de de bir takım çalışmalar başladı.
19:23Bir kuantum bilgisayardan bahsedildi.
19:25Ankara'da bir üniversite bu çalışmaları başlattı ama anladığım kadarıyla biraz okuyunca oraya bir kuantum bilgisayar alınmış.
19:33Bir yerden ve çok da o da çok herhalde faydalıdır yani sonuçta kullanıma sunulmuş.
19:39Ama bu üretim aşamaları herhalde o kadar kolay işler değil.
19:43Şimdi buna benzer bir amaç geçmişte ne vardı?
19:48Önün atom bombasının yapılması hatta ondan önce işte nükleer reaktörler.
19:52Orada aşağı yukarı ne yapılacağı belliydi.
19:54Bazı mühendislik sorunları vardı, temel fizik hesapları da elbette var ama iyi bir grup bir araya gelip bunu yapabildi.
20:05Fakat kuantum bilgisayarı deyince bir kez başta söylenilmez gereken hangi sistemi kullanacaksınız?
20:12Yani bir yandan bu süperelitik kubitler var, iyonlar var, fotonlar var, hiç bahsetmediğimiz topolojik kuantum hesaplama diye başka bir yöntem var.
20:21Uzmanınız ne ise elinizdeki imkanlar ne ise bir kere oraya yoğunlaşmak gerekiyor.
20:27Nereden başlamalı deyince...
20:32Bu deneyci, mühendis kadro, deneysel fizikçi ve mühendislerin uzmanı ile ilgili bir konu ama...
20:38İlk başta belki demin verdiğiniz örnekte olduğu gibi mevcut bir sistem üstünde de çalışmak önemli.
20:47Yani bir şeyin, kubitlerin bir şekilde elinizde olduğu zaman acaba bunları kapılardan nasıl geçirebiliriz?
20:58İşlemleri uyguladığımızda tamamlayabilir miyiz, dışarıyla yalıtımı sağlayabilir miyiz?
21:06Gün gelir siz kendi kubitlerinizde üretebilirsiniz.
21:08O yüzden bunlar çok kıymetli çalışmalar.
21:12Her zaman her şeyi kendiniz yapamayabilirsiniz.
21:15Bugün ürettiğimiz birçok teknolojik üründe böyle değil mi?
21:17Bazı parçaları elektronik de olsun, diğer mekatronik de olsun değişik kaynaklardan alıyoruz.
21:24Bu çok doğal o yüzden bunları almak ve kullanmak.
21:27Oradaki uzmanlığın gelişmesi için çok önemli çabalar bunlar.
21:31Fakat büyük sistemler için baktığımızda...
21:35Şimdi bu IBM'in, Google'ın yaptığını aynı zamanda bunları kendileri üretiyorlar.
21:41Büyük sistemler halinde, çok sayıda kubit.
21:43Ve bu kubitlerin birbirine dolaşması gibi amaçları oluyor.
21:47Ondan önce biliyorsunuzdur mesela bu Kanada'da çıkan o D-Wave firması...
21:54Bu işe çok erken girdiği için de kuruculardan bir tanesi de arkadaşımızdı.
21:59Çok erken girdiği için çok ilerlediler.
22:01Kuantum bilgisayarı değil tam onlar.
22:03Ama kuantum mekaniğini, süper iletkenleri, işte tünelleme dediğimiz olayı kullanarak...
22:09...bazı problemleri gerçekten çok hızlı çözüyor.
22:11Ve çok firma, pratik hayatta, dünya çapında bu makineleri, bu tür makineleri kullanıyorlar.
22:19Peki hocam, yani...
22:21...yapay zekanın bu tür hesaplamalarda özellikle işte ne bileyim...
22:26...bu çalışmaları hızlandıran bir etkisi var mı?
22:29Kullanılıyor mu yani?
22:31O yönde de tahmin ederim vardır.
22:33Ama şimdi...
22:35Mesela Google'ın duyurusuna dikkat edesiniz.
22:37İkisini bir araya getirmek neden?
22:39Çünkü yapay zekanın arkasında bir bilgisayar çalışacak.
22:42O bilgisayar, bir kuantum bilgisayarı veya kuantum işlemcisi olursa...
22:46...bu iş çok hızlı olur.
22:48O yüzden ikisi birlikte gidecektir...
22:50...diye düşünüyorum.
22:52Avrupa'da kuantum amiral gemisi denilen Avrupa Birliği...
22:57...içerisinde bir çalışma grubu vardı.
23:00Ben de Türkiye'den bu ekibin içerisindeydim.
23:03Devam eden bir çalışma.
23:06Birkaç sene önce genel olarak Avrupa'nın tercihi...
23:10...yapay zekaya öncelik vermek idi.
23:14Kuantum hesaplama hemen onun arkasından daha sonra geldi.
23:17Bu herhalde politik olarak doğru bir karardı gibi...
23:21...gibi gözüküyor bana da.
23:23Çünkü yapay zeka gerçekten son bir yıl içerisinde...
23:26...özellikle çok hızlı hayata, pratik hayata girdi.
23:29Zaten olan bir şey daha çok ortaya çıktı.
23:32Mutlaka bu ikisi birlikte gidecekler.
23:35Konunun uzmanı bir firma.
23:37Eğer bu başlığı seçiyorsa, kuantum ve yapay zeka yan yana koyuyorsa...
23:41...bu zaten bir işaret.
23:43Peki, böyle baktığımızda hakikaten insan şeyi merak ediyor.
23:47Çünkü bir hızlanma var.
23:50Belki teorik düzeyde zaten belli bir seviyede...
23:57...devam eden bir süreç vardı.
23:59Kuantum mekaniği üzerindeki çalışmalarda.
24:01Fakat bu sefer uygulamada bir hızlanma görmeye başlıyoruz.
24:04Özellikle son 5-10 yıl dediğimizde.
24:07Mesela şeyi okurken de...
24:09...hep böyle bölümde...
24:11...Sertaç Hoca ile daha evvel konuşurken de aklıma gelmişti.
24:14Nükleer füzyona bakıyoruz.
24:16Şey yazıyor.
24:17Süper iletkenleri diyor, 1984'te Nobel'le alan araştırmacının sayesinde...
24:22...zaten bulduk ama...
24:24...endüstriyel, bizim bir şey yaparken...
24:26...bir tokamak diyordu işte.
24:28Reaktörü yaparken kullanacağımız süper iletkenler...
24:31...endüstriyel olarak hadi gideyim alayım...
24:33...hem de şu ölçüler dediğinizde o kadar kolay olmuyor.
24:36Sanki orada bir...
24:38...eşik atlaması gibi bir yerde duruyoruz.
24:40Ve böyle bakınca yani...
24:44...siz yani bu işin teorisiyle daha çok haşır neşir olan birisi olarak...
24:49...20-30 yıl sonrasını nasıl görüyorsunuz bu açıdan?
24:52Yani bu hızlanmayla başka bir...
24:56...gerçekten herkesin bahsettiği gibi yaşam biçimine...
24:59...şey anlamında da...
25:01...işte ne bileyim bir kişisel asistanımızla...
25:03...gezdiğimiz başka türlü bir hesaplama hızına ulaştığımız...
25:06...bir yerlere doğru gidiyor mu bu iş?
25:09Şimdi...
25:11...bu gelecekle ilgili...
25:13...Burak'ın teknolojiyi, bilimle ilgili...
25:17...tahminde bulunmak benim en...
25:19...uzak durmaya çalıştığım bir şey.
25:21Çünkü çok örneklerini gördüm bunun.
25:23Alanın en...
25:25...uzman kişisi bir tahminde bulunur.
25:27Ve sonra bir bakarsınız o öyle gitmez.
25:29Olumsuz düşündüğü şey olumlu...
25:32...olumlu düşündüğü şey olumsuz çıkabilir.
25:34Ama bu konuda benim şu...
25:36...gerçekten 20-30 sene...
25:38...çünkü 20 senedir aslında...
25:40...bu konu için değilim ama...
25:42...başlangıcı 30 sene oradan da...
25:44...uzaktan takip ediyordum 90'ların ortasından.
25:46Baktığımda...
25:48...çok kez, çok güvendiğim isimlerde...
25:50...olumsuz yorumlar aldım.
25:52Bu böyle bu kadar zamanda...
25:54...yapılamaz, şu şöyle olmaz gibi ama...
25:56...bunlar hep...
25:58...tam tersi çıktı. O yüzden...
26:00...olumlu...
26:02...görüyorum.
26:04Günlük hayatımıza yansımasını...
26:06...şöyle düşünün.
26:08Cep telefonları...
26:10...çok hızlı girdi.
26:12İletişim çok kuvvetli.
26:14Bu yanlar...
26:16...çok hızlanacak.
26:18Hava tahmini, başka malzeme, ilaç...
26:20...geliştirilmesi gibi.
26:22Bir yandan da o yüzden...
26:24...toplumun buna hazırlanması lazım.
26:26Örneğin bu konuyla ilgili bir etik...
26:29...mesele var.
26:31Bu kuantum hesaplamalı.
26:33Ve beraberinde gelen bu...
26:35...güçten herkesin, bütün insanın...
26:37...faydalanması gerekir şeklinde düşünün.
26:39İlaç gibi düşünün, aşı gibi düşünün.
26:41Herkese açılması lazım.
26:43Ama şimdi bu makineye...
26:45...sahip olmayan, bundan yapmayan, yapamayan...
26:47...ülkeler ne olacak?
26:49Bütün verileri satın mı alacak?
26:51Bütün bu hizmetlere ulaşması...
26:53...nasıl mümkün olabilir? Böyle sorular var.
26:55Diğeri de...
26:57tabi ki...
26:59...bu tür eskiden...
27:01...olamayan, yapılamayan hesaplamaların...
27:03...yapılabilmesine hazırlıklı olmak.
27:05Genel olarak.
27:07İnsan olarak, hayatımızla...
27:09...ilgili olarak. Bunların da...
27:11...beraberinde gitmesi lazım. Bir yandan...
27:13...fizikçiler, mühendisler...
27:15...bu sistemleri yapmaya çalışıyorlar.
27:17Bazı matematiksel problemler de var...
27:19...onlar da içinde. Ama bir yandan da...
27:21...işin sosyolojisi...
27:23...politikası, psikolojisine de...
27:25...girmek lazım.
27:27Dikkat etmek gerekiyor değil mi?
27:29Son olarak şunu sorayım hocam, peki bu kuantum...
27:31...mekaniğinde, kuantum evreninde...
27:33...diyeyim ama sizin söylediğiniz şey de bir yandan...
27:35...bu aynı zamanda böyle çok küçük...
27:37...atom altı...
27:39...dünyalarda ceryan eden şeyler değil dediniz.
27:41Bir yandan da...
27:43...bilmediğimiz de...
27:45...çok şey var mı hala hazırda?
27:47Yani...
27:49...sonuçlarını belki gözlemlediğimiz ama...
27:51...nedenlerini bilmediğimiz şeyler de olabilir bunlar.
27:53Yani gidecek daha çok yol var mı...
27:55...işin bu bilim kısmında?
27:57Evet yani aslında...
27:59...ben temel kısmıyla...
28:01...ilgileniyorum ama işte bu...
28:03...konuya giriş de yani ülkemizde...
28:05...yeni olduğu için...
28:07...biraz uygulamayla ilgim...
28:09...oldu. Temel konuda...
28:11...çok ciddi...
28:13...problemler var. Kuantum mekaniği...
28:15...yüzyıllık hatta yüz...
28:17...yani bir çeyrek...
28:19...asırlık bir teori...
28:21...teori diyelim.
28:23Fakat içerisinde...
28:25...gözlemle ilgili...
28:27...ölçmeyle ilgili özellikle...
28:29...ciddi problemler var.
28:31Sayıları hesaplayabiliyoruz.
28:33Kuantum bilgisayarlarından önce...
28:35...şu an çevrede gördüğümüz bütün elektronik...
28:37...aygıtları kuantum mekaniği sayesinde geliştirdik.
28:39Endüstride uyguluyoruz.
28:41Burada hiç sorun yok. Matematiğini...
28:43...öğreniyoruz, öğretiyoruz...
28:45...kullanıyoruz.
28:47Fakat...
28:49...örneğin...
28:50...demin ilk başta sohbetimizin başında...
28:52...konuştuğumuz konu...
28:54...yani bu kübitin...
28:56...nesine bakacağınıza göre...
28:58...farklı sonuçlar...
29:00...görmeniz ilginç. Yani bu demektir ki...
29:02...ölçümün, hangi ölçümün...
29:04...yapılacağı önemli.
29:06Peki hangi ölçümün yapılacağı nasıl...
29:08...belirlenir? Bir...
29:10...gözlemci tarafında.
29:12İşte o gözlemcenin hangi ölçümün...
29:14...yapılacağının da kuantum mekaniğine...
29:16...göre çalıştığını varsayarsanız...
29:18...çelişkiler çıkıyor.
29:20Kuantum mekaniğinin ilk yıllarında fark edilmiş bir şey.
29:22Şimdi her yıl bunu...
29:24...birileri tekrar keşfetip değişik paradokslar...
29:26...buluyor ama aynı yere gidiyoruz.
29:28Dolayısıyla...
29:30...bu ölçmeyle yani makro dünyayla...
29:32...bu mikro kuantum dünyası...
29:34...arasındaki ilişki halen bir sorun.
29:36En büyük mesele de ölçme problemi.
29:37Hocam son olarak şunu sormak istiyorum.
29:39Şimdi bizi izleyen insanlar gençler...
29:41...olacaktır. Onlar da bu konuyla...
29:43...ilgi duyuyorlardır, liseye gidiyorlardır.
29:45Biz mesela fiziği çok fazla...
29:47...formülasyonla öğrendiğimiz...
29:49...şimdi hatta bölümden önce burada...
29:51...TM4'te bir arkadaşımla onu konuşuyorduk.
29:53Bizim şey yapamıyoruz yani.
29:57Tüh keşke treni kaçırdık gibi hissediyoruz yani.
29:59Keşke biz de acaba...
30:01...başka bir kariyer yapabilir miydik diye.
30:03Bu ilgi duyan arkadaşlarımız için...
30:05...gençler için...
30:07...nasıl bir yoldan gitmek? Önce klasik fizik...
30:09...sonra şu... Nasıl bir tarif?
30:11Bir eğitim...
30:13...yolu tarifi yaparsınız?
30:17Gerçekten geleceği...
30:19...çok parlak bir alan, değişik...
30:21...uygulama alanları var.
30:23Buraya gidiş içinde tabii ki bir...
30:25...kuantum mekaniği...
30:27...veya kuantum enformasyon...
30:29...artık öğreni de diyoruz yeni bir terim...
30:31...çıktı.
30:33Konulu bir ders tabii çok faydalı.
30:35Üniversitelerde böyle derslerimiz...
30:37...var.
30:39Programlarına ek olarak örneğin sadece...
30:41...fizikte olmak gerekmiyor.
30:43Mühendislikteki bir öğrenci de gidip böyle bir...
30:45...ders alabilir. Bu çok faydalı olur.
30:47Bunun dışında bizim... Örneğin...
30:49...belki biliyorsunuz Bilimler Köyü derslerimiz oluyor.
30:51Foça'da bazen olursa...
30:53...kışın İstanbul'da da yapıyoruz. Bu tür etkinliklere...
30:55...katılabilirler. Bunlara...
30:57...liseli öğrenciler de...
30:59...gelebiliyor.
31:01Lise yaz okulları var değişik...
31:03...üniversitelerimizde. Bizde Sabancı'da da var. Böyle...
31:05...şeylere katılabilirler liseden başlamak isterlerse.
31:07Ama...
31:09...erken bir yaşta...
31:11...yavaş yavaş o kuantum...
31:13...dünyasıyla, onun...
31:15...nasıl çalıştığıyla aşina olurlarsa...
31:17...ileride...
31:19...daha hızlı olabilir. Yaratıcılığın...
31:21...zirvede olduğu zaman...
31:23...eğer bu teoriyle donanmış olurlarsa...
31:25...güzel işler yapabilirler diye düşünüyorum.
31:27Yani tavsiye ediyorsunuz.
31:29Evet tabii ki. Bilgisi olan herkese.
31:31Hocam ağzınıza sağlık. İyi ki geldiniz.
31:33Çok sağ olun.
31:35Doyamadık bir daha bekleriz diyorum.
31:37Çok teşekkür ederim.
31:39Sağ olun hocam.
31:41Zafer Gedik Hoca ile beraberdik.
31:43Kuantum konuştuk.
31:45İyi ki geldi kendisi.
31:47Kuantum bilgisayarlar hakkında eminim ki artık...
31:49...daha fazla şey biliyorsunuz.
31:51Bir sonraki bölümde görüşmek üzere.
31:53Kalın sağlıcakla.