“Suwerte lang ako. Aksidente lang ang buhay ko.”
Ngunit ang aksidenteng ito ay nagbigay sa atin ng mga tula, aklat, at adbokasiya na humubog sa panitikang Filipino. Sa episode na ito ng Power Talks with Pia Arcangel, ibinahagi ni Virgilio Almario, o mas kilala sa pen name na Rio Alma, kung paano siya nagsimulang magsulat hanggang sa pagiging isang haligi ng ating wika at panitikan.
Ano ang take niya sa Gen Z at sa social media era? Paano niya nakikita ang mabilis na pagbabago ng wika? Ano ang role ng isang National Artist o Pambansang Alagad ng Sining? At bakit nga ba nakakatuwa para sa kanya ang mga salitang charot at chorva? Tuklasin ang kanyang mga kuwento, pananaw, at aral sa isang makabuluhang talakayan.
Ngunit ang aksidenteng ito ay nagbigay sa atin ng mga tula, aklat, at adbokasiya na humubog sa panitikang Filipino. Sa episode na ito ng Power Talks with Pia Arcangel, ibinahagi ni Virgilio Almario, o mas kilala sa pen name na Rio Alma, kung paano siya nagsimulang magsulat hanggang sa pagiging isang haligi ng ating wika at panitikan.
Ano ang take niya sa Gen Z at sa social media era? Paano niya nakikita ang mabilis na pagbabago ng wika? Ano ang role ng isang National Artist o Pambansang Alagad ng Sining? At bakit nga ba nakakatuwa para sa kanya ang mga salitang charot at chorva? Tuklasin ang kanyang mga kuwento, pananaw, at aral sa isang makabuluhang talakayan.
Category
🗞
NewsTranscript
00:00Mabuhay at maligayang pagdating sa aming munting salosalo ng mga salita.
00:04Ngayong araw, espesyal ang ating episode dahil makakausap natin ngayon
00:08ang isa sa mga haligin ng panitikan at ng wikang Filipino.
00:12Walang iba kundi ang national artist o pambansang alagad ng sining
00:16na si Virgilio S. Almario o mas kilala bilang si Rio Alma.
00:20Ako mahirap pag-imanan na lahat.
00:22Suwerte lang ako.
00:23Ilang hilig ko sumulat lang na sumulat, sumulat na sumulat.
00:27Pagka wala na ako sumulat, siguro mamamatay na ako.
00:30Iba-iba po yung mga paksa na ginagawa nyo ng tulas.
00:33O anong inspiration nyo?
00:35Hindi ko tinatawag na inspiration.
00:37Hindi ako nainiwala sa inspiration eh.
00:38Sabi po nila diba, the greatest writers are also the greatest readers?
00:42Lumaki nga ako sa isang tahanan na walang libro.
00:45Anong ba dapat ang ginagawa natin to utilize social media?
00:49Lagi ako nagsisermon tungkol diyan.
00:51Social media talagang for communication yan.
00:54Pero ang nangyayayari, gagamit din for politics, for fake news, atsaka pagkakanat ng baloktot na values.
01:02Ano po yung kaakibat na responsibilidad na pagiging isang national artist?
01:07Siguro yun ang responsibility na mahirap.
01:10Kasi kailangan hindi ka nakikita masama.
01:13Hindi ka sumasali sa mga baloktot na politiko.
01:16Kumulong tayo para yung ating bansa ay makaahon sa mga kumuninang kamangmangan at kahirapan.
01:22Yun ang dalawa ng ating problema, kamangmangan at kahirapan.
01:27At ang madalas na susi dyan, ito kasi yun.
01:35Ginong Almario, magandang umaga po sa inyo.
01:37Magandang umaga rin sa inyo.
01:38Alam niyo sir, bago po kami dumating dito, sinisilip po namin yung Facebook ninyo.
01:43Tapos nakita namin na meron kayong bagong tula.
01:45Ang iniisip namin sir, gaano po ba talaga kadali para sa inyo na gumawa ng isang tula?
01:51At parang maya at maya ay may bago po kayong nailalabas ng mga tula.
01:55Well, ang pagtula eh, hindi talaga maalaman kung mahirap o magaling para sa akin.
02:00Kumisan, magaan, dahil sandali lang nagagawa ko.
02:03Pero kumisan naman, no-note ko yung isang line, one week or one month, hindi ko pa nagagawa yung tula.
02:11So, depende rin sir sa inspiration?
02:13O, depende sa dating, kumbaga, sa akin.
02:16Halimbawa, ito yung pinost nyo po sa Facebook, matagal niyo po bang sinulat yun?
02:20Hindi, sandali lang yun.
02:22Pag sinabi niyo sir, sandali, minuto lang po ba yun?
02:25Oo.
02:26Kasi meron akong mga topics na parang ordinaryo sa akin dahil ulit-ulit ko ginagawa.
02:32Halimbawa ngayon, may campaign ako para sa election,
02:36para tumulong sa pagkampanya na yung mga tao bumuha doon ng mahusay,
02:41alamin ng kanilang talino at karapatan.
02:43So, meron akong series na nalalabas,
02:45siguro mga isang linggo yan o dalawang linggo,
02:47tungkol sa kung paano gagamitin ng tao yung kanilang sariling talino.
02:52Pero naniniwala ako na bawat tao may talino.
02:55Hindi lang nagagamit o kaya nababaluktot ng kanyang community,
02:59ng kanyang paligid, ng kanyang environment.
03:02So, meron kayo yung sarili ninyong krusada?
03:04Oo, yung aking krusada dahil naniniwala ako na ang lahat ng tao dapat tumulong
03:11para yung ating sarili ay makilala natin.
03:14Saka tumulong tayo para yung ating bansa ay makaahon sa mga,
03:19tawag ko dito, kumunoy eh.
03:21Kumunoy ng kamangmangan at kahirapan.
03:23Yan ang dalawa ng ating problema eh.
03:25Kamangmangan at kahirapan.
03:27At ang madalas na susi diyan, edukasyon.
03:31Kaya kailangan natin lahat tumulong para sa edukasyon.
03:34Kayo sa media, kami sa mga alagad ng sining, mga manunulat,
03:37tulong-tulong tayong lahat para ang mga tao ay magkaroon ng sapat na edukasyon
03:43tungkol sa kanilang karapatan at magamit nilang mabuti
03:46itong kanilang talino at karapatan.
03:48Gaya ng sinabi nyo po, parang krusada nyo po ito ngayon.
03:51So, madalas ito po yung sinusulat nyo ngayon.
03:53Minsan po ba nag-iiba rin yung tema?
03:56Kasi syempre iba-iba po yung mga paksa na ginagawa nyo ng tula.
04:00So, depende sa panahon, depende sa tema, or kung anong inspiration nyo.
04:04Kung ano yung mangyari sakin,
04:06kung makabasa ako ng maganda na gusto ko itula,
04:09nag-iiba.
04:10O kaya kung minsan, meron akong naranasan na nagandahan ako.
04:15Simbawa, nung isang araw, meron isang painting na nagandahan ako
04:20parang gusto kong tumula tungkol sa pag-ibig sa umaga.
04:23Tinula ako yung painting.
04:25Sir, ang iniisip ko po kasi halimbawa yung mga tao nagtatrabaho sa opisina,
04:299 to 5, may schedule sila, alam nila kung anong gagawin nila.
04:32Pero ang iniisip ko kasi, pag alagad ng sining,
04:35kailangan may inspiration din yun, di ba sir?
04:37May schedule din po ba yun sa bawat araw?
04:40What, a 9 to 12?
04:41Hindi, ako ang schedule ko lang.
04:43Basta sa loob ng isang araw,
04:44nagde-default ako ng 1 hour, 2 hours sa pagsulat.
04:48Kung walang dumating, sorry.
04:49Pero kung may dumating, naging 3 hours o 4 hours
04:53hanggang pagod na ako at nantukin ako.
04:56Pero walang definite oras kung ano yung mangyayari.
05:00Nagtrabaho rin ako sa diyario.
05:02Kaya sanay na sanay ako na kahit saan ako nandun,
05:05sumusulat ako kahit may ingay o ano.
05:07Hindi problema sa akin yun.
05:09Kung saan ako abutan ng,
05:11hindi ko tinatawag na inspiration,
05:14hindi ako naniniwala sa inspiration eh.
05:16Kung saan ako abutan ng pangayari,
05:19may dumating sa aking kaisipan na gusto ko,
05:21insight sa isang bagay na bigla ako naalala,
05:24hinto ako.
05:25Kaya may dalawa ko lagi na tan-sulat dito.
05:28Sinusulat ko muna sa aking papil.
05:31Pagdating ko nga sa bahay,
05:34saka ako susulatin.
05:36May baon kayo lagi sir, pen at papel?
05:38Ay, lagi. Lagi yun.
05:40May baga kong dala.
05:42Ibig po ba sabihin nito,
05:44maliit pa lang po kayo, gawain niyo na ito?
05:46Bata pa ako, talaga mahilig na akong tumula.
05:48Alam ko yun.
05:49Basta nararamdaman ko na gusto kong makinig
05:52sa mga tumutula sa aming barrio.
05:54Ginakabisa ko yung kanilang mga kinakanta,
05:56mga folk songs.
05:58Tapos nagkaroon kami ng katulong na mahusay
06:01tumula in Kapampangan and Tagalog.
06:03Nagpaturo ako sa kanya ng rhyme and meter.
06:05Kung pa ako noon, bago ako mag-grade 1,
06:09nakatula na ako.
06:11Kaya nung grade 1 nga eh,
06:12akong balidiktoryang,
06:14pinatula ako sa graduation.
06:15Yun na aking public appearance,
06:17hindi ko na matanda ako anong tinula ko.
06:19Pero yun yung unang pagkakataon
06:22na in front of the public.
06:24Ano yung pakiramdam niyo sir noon?
06:25Hindi ko na alam.
06:26Basta natatawa lang ako sa sarili ko
06:28kung bakit ako napunta doon.
06:30Lalo, wala nangyayari doon.
06:31Di ba yung mga microphone nung araw tataas?
06:34Eh, ganun lang ako kulit.
06:35Nilagyan pa ako ng drum sa iba ba.
06:37Para maabot yung microphone.
06:39Para maabot yung microphone.
06:40Ibinidap ko ba yun ng mga magulang ninyo sir?
06:43Hindi.
06:44Yung aking lola.
06:45Hilig na yung miiyak yung lola ko
06:47nung ako yung tumutula.
06:48Sa tuwa sir.
06:51Tsaka nung una ako,
06:52interviewin yung mga tao doon sa San Miguel.
06:54Yung lola ko buhay pa rin.
06:56Kinukwento niya lagi yun sa mga nag-interview.
06:58Nakakatawa naman.
07:00Sabi po nila, di ba,
07:01the greatest writers are also the greatest readers.
07:04Nag-umpisa po ba ito sa hilig sa pagbabasa?
07:07Nung araw kasi,
07:08lumaki nga ako sa isang tahanan
07:11na walang libro.
07:13Nagkataon lang, may kapitbahay ako.
07:15Sculptor siya.
07:16Kumagawa siya ng mga muebles.
07:18Mahilig din siya magbasa.
07:20Sa lahat dun sa aming barrio,
07:21sa lahat nga mayroong mga comics,
07:24nakatambak lang sa kanyang silong,
07:25lahat yung matapas basahin.
07:26Ginagawa ko,
07:27pumupunta ako dun sa silong na yun.
07:30Doon ako nagbabasa ng comics.
07:32So parang library na rin yung bahay?
07:34Oo.
07:35So kanyari,
07:36manunood muna ako sa kanyang paggawa.
07:39Pagkara pupunta na ako sa silong,
07:40gumabasa na ako.
07:41Doon ako natuto.
07:42Hindi ko alam kung paano ako natuto.
07:44Siguro tinuruan niya ako.
07:45Isang araw,
07:46sabi ko dun sa nanay ko,
07:47Nanay,
07:48marunong ako magbasa.
07:49Nagulat siya?
07:50Hindi siya maniwala.
07:51So pumunta ako sa kapitbahay namin,
07:54kinuha ko yung isang comic.
07:56Binasaan ko siya ng isang page.
07:58Oo nga na,
07:59sabi niya.
08:00So nagulo na yung aming pamilya,
08:02na marunong ako magbasa.
08:04Five years old pa lang yata ako,
08:05four years old.
08:06Wow.
08:07So ang ginawa nila,
08:08kinausap yung kapitan Del Barro,
08:10ninon ko.
08:11Darin natin,
08:12this is going to,
08:13pasok na natin.
08:14So naging salingkit ako dun sa grade one.
08:16Five years old pa lang kayo,
08:18nasa grade one class na kayo siya.
08:20Wala pa ako sa edad eh.
08:21So,
08:22salingkit.
08:23Pero yung teacher ko,
08:24nakita na mas marunong pa ako dun sa aking maka eskwela.
08:27Nakakabasa na ako sila,
08:29hindi pa eh.
08:31Ang ginawa niya,
08:32pumunta siya sa division office sa malolos.
08:34Nilakan niya,
08:35nagawin na akong grade one.
08:36Ah, so parang na-accelerate pa kayo sir?
08:37Na-accelerate ako.
08:38Bata kayo graduate sir.
08:39Oo, bata.
08:40Mas bata kayo sa mga kabatch nyo.
08:42Yeah.
08:43Pero sir,
08:44noong umabot kayo ng kolahiyo,
08:45yung kurso nyo,
08:46political science.
08:47Hindi related to the arts,
08:49or writing,
08:50or literature.
08:51Ibig po ba sabihin,
08:52wala kayong balak na gawing karera,
08:54yung pagsusulat?
08:55Yung tatay ko kasi,
08:56ang ayaw.
08:57Kasi yung tatay ko,
08:58politiko.
08:59Pero illiterate.
09:00Farmer.
09:01Nasa siya yung maging vice mayor.
09:03Tapos naging mayor.
09:05Nakita ko siya,
09:06hindi makatulog nung mayor.
09:07Bakit ka ako datan?
09:08Eh, kasi may darating ng mga bisita,
09:09hindi ko alam kung anong gagawin ko.
09:12Kaya,
09:13kabiling-bililing niya sa akin,
09:14eh, mag-abukado ko.
09:16Sundan ko yung yapak niya.
09:17Eh, ayaw ko naman nun.
09:19Nakita ko yung kahirap niya sa buhay.
09:21Mga kalukuhan ng mga politiko.
09:23Yung mga trabaho.
09:25Wala namang ganas siya,
09:27kundi kakurap.
09:29Lumaki po kayo
09:30na mulat na sa politika, sir?
09:32Oo, kasi nga,
09:33nung high school ako,
09:35nandun yung tatay ko na politiko.
09:37Pero ayaw nyo?
09:38Ayaw nyo pumasok sa politika?
09:39Ayaw ko, kasi ang gusto ko,
09:40eh, sumulat.
09:41Tsaka maging teacher.
09:43Paano nyo na-convince yung father nyo,
09:45yung tatay nyo,
09:46na hindi na kayo mag-abuga siya?
09:48Na kayo po ay magiging isang mami niya?
09:50Hindi ko siya na-convince, eh.
09:51Pero namatay siya.
09:53Ah!
09:54Pagka-graduate niya, sir?
09:55Pagkatapos na kalehyo?
09:56Hindi.
09:57Second year pa lang ako,
09:58namatay na siya, eh.
09:59Ah!
10:00So, yun.
10:01Pinlano ko na yung buhay ko.
10:02Tatapusin ko lang itong political science.
10:04Uyok ako sa San Miguel.
10:06Dun ako magtuturo.
10:07Ayun, nagsimula na ako ng pagsulat.
10:09Anong nangyari nun?
10:10Dahil ako nagturo nga sa San Miguel High School,
10:12BSE ang kailangan dun,
10:14pero AB yung kaniwa ko, eh.
10:15So, ang ginawa ng principal,
10:17Sige, kukunin ka namin,
10:19dahil mukhang okay ka talaga,
10:22pero mag-aal ka lang,
10:24education unit.
10:26So, ang ginawa ko,
10:27nung summer na yun,
10:28nagsimula na ako mag-summer sa UE
10:30for education.
10:31Dalawang ginawa ko,
10:32education subjects,
10:34atsaka masters,
10:35na hindi ko pareho natapos.
10:36Kasi nga, after that,
10:37nagpunta na ako sa Ateneo.
10:39Pero, nakapagtuturo na kayo nung panahon na yun?
10:42Oo, limon taon ako na sa high school.
10:44The best years of my life.
10:48Bakit niyo nasabi yun,
10:49yung best years?
10:50Eh, nandun ako sa bayang ko,
10:51tapos dunto ako sa mga bata.
10:53Ilan taon pa yung mga tinuturuan niyo
10:55nung panahon na yun, Sir?
10:56Yung iba nga matanda pa sa akin, eh.
10:59So, parang magbabarkada lang kayo, Sir?
11:01Yun ang pinta sa akin
11:02ng aking principal, eh.
11:04Palagi daw kung tumoto,
11:05ma-alak lang, ano.
11:08Ang school ako.
11:09Iba-iba yung panahon nun, Sir, no?
11:12Yung pangalan na ginagamit niyo
11:13sa pagsusulat,
11:14yung pseudonym ninyo,
11:15yung Rio Alma.
11:16Kailan nyo inumpisahan yung paggamit nun?
11:18From the very beginning po ba,
11:19na nagsulat kayo?
11:20Hindi.
11:21Nung nagsisimula na akong magsulat sa UE,
11:23hinamit kayo sa tula.
11:25Pero yon ay
11:27tinuro sa akin
11:28ng aking teacher sa UP.
11:30Nung kasing sa UP,
11:31meron tinatawag na senior colloquium
11:33nung araw, eh.
11:34Pagkagraduating ka na,
11:35kahit anong course na kunin mo,
11:37basta three units kumuha ka.
11:39Ginawa namin barkada,
11:40kumuha kami lahat ng Pilipino,
11:41political science,
11:42pero nagpunta kami sa Pilipino.
11:44Doon, yung teacher namin,
11:45nakita na,
11:46galing pa lang sumulat
11:47si Almario na.
11:49Nagkaroon lang konti
11:50sa pagsulat ng essay on
11:52Marcello Ester Pilar.
11:54So pinagawa kami ng aming teacher,
11:56sabi niya,
11:57salin natin itong kay Almario.
11:59Mananalo to tiyak.
12:00Eh ano ang gagamitin natin yung pangalan?
12:02Siya nag-isip.
12:03Siya rin lang si Plaredel,
12:04si Marcelo Ester Pilar.
12:06Naging Plaredel yung kanyang pangalan.
12:08Yung Almario gamin natin,
12:09Rio Alma.
12:10Ah, so sa kanya pala galing yun.
12:12Oo, yun.
12:13Nung ako naman,
12:14nasa UINA,
12:15nagbigay ako ng isang tula,
12:17isang short story,
12:18isang essay,
12:19sa editor.
12:20Lahat gusto niya i-publish,
12:21sabay-sabay.
12:22So kailangan ko magkaroon ng
12:23pen name sa tula.
12:24Ginamit ko yung pen name sa tula,
12:26Rio Alma.
12:27Isang pen name pa sa short story
12:29na tawag ko sa sarili ko ay,
12:31Vierne S. Abado.
12:33Vierne S. Abado, diba?
12:35Pero V-S-A,
12:36Vierne S. Almario.
12:38Vierne S. Abado.
12:39Tapos sa essay,
12:40ginawa akong Vierne S. Almario.
12:42Yung Vierne S. Abado?
12:44Hindi nag-click eh.
12:46Yung Rio Alma na lang yung...
12:48Oo, kasi...
12:49The next week,
12:50may dumating ng fan mail eh.
12:52Nililigawan ako,
12:53dahil akala bubay ako.
12:55Anong naalala niyo?
12:57Anong nakalagay doon sa sulat?
12:58Sinasabi na,
12:59tagahanga niyo ako,
13:00Miss Rio Alma.
13:02Nakakatua na,
13:03kasi talagang mas
13:05nakinala ako sa Rio Alma,
13:06kesa sa Vierne S. Almario.
13:09Yung aking pen name,
13:10na ang sinang pinapangalan sa akin
13:12ng mga tao eh.
13:13Kahit dito,
13:14tawag sa akin,
13:15pro-Rio eh.
13:16Hindi niyo na po naisip
13:17na magkaroon ng ibang pang pen name
13:18pagkatapos ng Vierne?
13:19Ang dami kong pen name.
13:20Ano po ba yung mga ibang pang
13:21nagamit niya?
13:22Mga ko'y nagsisimula
13:23ng Adarna Books,
13:24ko konti ang sumusulat.
13:25So lahat,
13:26hanos nung unang mga stories doon
13:27ako sumulat,
13:28kinakailan akong mag-pen name.
13:30Para isipin ng ibang tao
13:31na ibang...
13:32Ibang sumusulat.
13:33Sumusulat.
13:35May iba pa kayong naaalala, Sir?
13:37Victorio Añonuevo.
13:39Saan galing po yung
13:40Victorio Añonuevo?
13:41VA.
13:42Ah, okay.
13:43Saka yun din ang ginamit ko
13:44sa aking pagtula
13:46nung ako'y nasa underground.
13:48Victorio Añonuevo.
13:49Victory of the New Year.
13:51Of the New Year.
13:52Ah, pati pala nga yung
13:54Vienna S. Abaddon.
13:56VA din pala.
13:57VSA din.
13:58VSA din.
13:59Nag-umpisa po kayo
14:00sa pagsulat ng mga tulap.
14:01Paano po kayo napunta
14:02sa pagsusulat
14:03ng mga librong pangbata?
14:05Mahabang story yan.
14:08Noong ako yung nagpo-workshop,
14:09tumating bigla sa akin si
14:11Louie Lagdameo.
14:12Yung naging sekretary
14:14si President Ramos.
14:16Pinuntahan ako.
14:17Gusto niya magtayo
14:18ng isang publishing house.
14:20Sabi niya,
14:21Pwede ka bang ikaw
14:22mamuno nung aming corporation
14:24para sa children's books?
14:26Ay, ala, kakakuhaan lan dyan eh.
14:28Sabi ko, alam ko lan ito.
14:29Mula sa matutanda
14:30hindi sa mga bata.
14:31Pilit siya lang, pilit.
14:32Sabi ko, sige,
14:33bigyan mo ako ng dalawang buwan.
14:35Mag-aalala ko yan.
14:36Nagpunta ako sa
14:37edukasyon ng UP.
14:39Kinausap ko sila,
14:40doktorang leasing,
14:41mga child psychologists doon.
14:44Tinanong ko, ano ba maina
14:45mo na gawin?
14:46Parang ako'y matuto
14:47ng child psychology.
14:48Magko ko umarap dito.
14:50Pinagbasa ako ng mga libro.
14:51Nagpunta ako sa UP library.
14:53Nagbasa ako ng mga libro
14:54on children's psychology,
14:55children's literature.
14:57Karang dalawang buwan,
14:58Sige na, Louie,
14:59papasuhin ko na yung trabaho mo.
15:01Nagtuturo ako noon sa
15:02Philippine Science High School.
15:04Sabi ko doon sa akin,
15:05direktor,
15:06pwede ba akong mag-resign na?
15:08Ayaw akong pag-resign
15:09ng director ko.
15:10Sabi niya,
15:11hindi ka mag-resign.
15:12Baka mami hindi mo
15:13magustuhan yan eh.
15:14Pumalik ka uli.
15:16Nag-leave lang ako
15:18for one year.
15:19Second year, pumalik na naman ako
15:20sa Philippine Science High School.
15:22Mag-resign na po ako
15:23tayo maganda na po.
15:24Yung trabaho ko dito,
15:25mas malaking seldo.
15:27Sabi niya,
15:28hindi, mag-leave ka rin uli.
15:30O, tatlong taon na akong pinag-leave.
15:33Hinintay niya ako.
15:34Ang hihusay ng director ko na yan,
15:36bayit na bayit ako doon.
15:37So, noong naumpisahan niyo na po
15:38yung pagsasulat ng mga librong
15:40pambata,
15:41doon nyo na po na kita na,
15:42parang,
15:43oh, masaya pala itong gawin.
15:44At nakikinabang yung mga bata
15:46dito sa mga…
15:47Hindi, ang ginawa ko doon,
15:48alam mo,
15:49ang isang ginawa ko doon
15:50yung pabasa sa barangay.
15:51Maka-develop na kami
15:52ng mga sampung titles.
15:54Sabi ko sa'ya,
15:55yung UNICEF.
15:56Yung UNICEF kasi noon eh,
15:57very interested doon sa akin project eh.
15:59Nagawa ko ng mga pabasa sa barangay.
16:01Weekly,
16:02na parang storytelling session
16:05sa mga bata sa
16:07puro barangays.
16:08Dito sa Manila,
16:10tapos sa Ilocos isa,
16:12sa Bulacan isa.
16:13Kumuha ko ng isang mahusay na
16:16teacher sa UP,
16:17sa akong pinag-storytell.
16:19Ang galing ng efekto.
16:21Mga bata talaga,
16:22pag nakita mo sa squatter area,
16:23pag umaga,
16:24nagsisipag-bihis pa yun.
16:25Tuhan-tuha kami.
16:26So yung UNICEF,
16:27nire-record lahat yun.
16:29Inupuntahan nila yun.
16:30Nagustuhan nila yung project,
16:32sabi nila,
16:33o bibigyan ka namin ng pera,
16:34bibigyan ka namin ng imprenta,
16:36para libre lahat sa kon mo.
16:38Bumaga ka na ng trabaho mo.
16:40Nung malaman ni Dr. Solon
16:43na bibigyan ako ng imprenta,
16:44gusto na ngayon kunin yung
16:46aking Adarna Vox.
16:48Sabi ko,
16:49mag-re-resign na lang po ako sa inyo.
16:52Tutuloy ko na ito.
16:53Kahit inyo na yung imprenta.
16:54Kaya nahiwalay ako sa nutrition center after that.
16:57Ute ako ng sarili kong corporation,
17:00Children's Communication Center.
17:02Sir, anong taon po ninyo binuo yung Adarna House?
17:061967, I think.
17:091969.
17:10Tama po ba yung intindi ko na
17:12kaya nyo siya pinangalan sa Adarna House
17:14dahil gumawa kayo nung
17:16Ibong Adarna,
17:17yung full story,
17:18yung ginagamit sa mga high school, sir,
17:19yung mahaba.
17:20Ginawa ko lang yun
17:21kasi favorite ko na talaga yun.
17:22Story na Adarna.
17:23Paano ako nagsisulat?
17:25Ginagamit ko yung simbol.
17:27Nag-iisip kami ng simbol din
17:29sa aming libro.
17:31Naisip namin, sabi ni Marcos,
17:33we have a sick society.
17:35Sabi ko, ito tama sa atin.
17:36We have a sick society.
17:38We need the song of the Adarna
17:41to heal this sick society.
17:43Kasabay po ba ng pagbuunin nyo ng Adarna House,
17:46pagawa ng mga librong pambata,
17:48yung pagbuunin nyo ng batibot?
17:51Mga bandang,
17:52malapit ng mag-19, mag-Marcelo,
17:55dumating dito yung mga representatives
17:58ng Sesame Street.
18:01Nag-aalok nga na gumawa ng
18:03parang Philippine Sesame Street.
18:05Kinausap ako kung gusto ko.
18:07Sabi ko, gusto ko,
18:08pero ibayin ko.
18:10Pumayag sila.
18:11So pinagtrain ako sa US.
18:13Tatlong linggo ako sa Sesame Street
18:15nag-aaral kung parang gumawa ng script.
18:17Kasama sila.
18:18Hands on sila.
18:20Palaging palpak yung aking ginagawa.
18:25Meron nga raw akong child psychology,
18:28pero hindi ako marunong magpatawa.
18:31Pero yung sinusulat nyo noon,
18:33sa training, syempre English po yun.
18:35English, oo.
18:36Kaya nairapan ako magpatawa.
18:39Nung gawin ko ng batibot,
18:41nag-iisip na sila,
18:42uy, hindi nga pala ito
18:44Sesame Street lang.
18:45Kasi kasama na sa kontrata namin,
18:47nagagawa kami ng sarili naming puppets.
18:50Yung kalabaw, yung matsing, yung mga gano'n.
18:52So kasama po kayo doon
18:54hanggang sa Umeri ang batibot?
18:56Ano, hanggang sa Umeri lang.
18:58Pagkaraan noon, wala na ako.
19:00Pero kayo yung tumulong
19:01sa pagbuo ng mga konsepto,
19:02yung mga batibot, e.
19:03Ah, ako nag-workshop sa mga,
19:04pa'nong simula.
19:05Tinuruan ko ng serenade.
19:06Pagkaraan, serenade ng bahala.
19:08Nasubukan nyo po yung creating stories,
19:11not just for books,
19:12but also for television,
19:14for children.
19:15Daming yung nasubukan sila,
19:17daming ginawa,
19:19habang nagsusulat.
19:20Pero kapag hindi po kayo
19:22busy sa inyong trabaho,
19:24ano po po ba yung ibang
19:25pinagkakaabalahan nyo?
19:26Nagbabasa, nanonood ng TV.
19:31Nagnanonood ng play.
19:33Pag nagbabasa po kayo, sir,
19:34hindi ba yun parang
19:36trabaho din para sa inyo?
19:37Kasi nga baka nag-iisip kayo
19:39kung nagbabasa kayo,
19:40parang inspiration mo.
19:42Tapos iisipin nyo
19:43kung anong gusto nyo isulat.
19:44Pero relaxing pa rin para sa inyo, sir.
19:46Oo naman.
19:48Pagkain ng uta kayo,
19:49pagbabasahin.
19:51Hindi pwede sa isang araw
19:52na hindi kayo nagbabasa, sir?
19:53Ay, hindi.
19:54Kaya nagtambak yung mga libro ko dyan.
19:56Ang galit na galit ngayon,
19:57misis ko, eh.
19:58Di naman wala yung libro
19:59tambak sa akin paligid, eh.
20:00Ano po yung mga paboritan
20:01nyong basahin, sir?
20:02Fiction? Non-fiction?
20:03English? Filipino?
20:04Wala.
20:05Walang pinipili, sir?
20:06Wala akong pinipili.
20:07Pati comics, sir,
20:08nagbabasa kayo ng comics?
20:09Ay, oo. Doon ako natuto, eh.
20:10Sabi nyo na nagbabasa kayo
20:11ng comics,
20:19Ano yung inisip namin?
20:20Parang for somebody,
20:21if you're stature,
20:22baka may konting
20:23diskriminasyon sa mga comics
20:25or other forms of literature.
20:27Wala akong gano'n.
20:28Ibig po sabihin,
20:29kumari sa panahon ngayon,
20:30Facebook, TikTok,
20:32ganyan nagbabasa rin kayo doon
20:34ng mga posts.
20:35Ay, hindi.
20:36Hindi ko kaya kasi wala akong time.
20:38Nakakamakain ng oras din yun, no, sir?
20:40Oo.
20:41Familiar po ba kayo, sir,
20:42doon sa mga bagong salitang
20:44ginagamit nyo,
20:45yung mga Gen Z nasa...
20:46Oo, siyempre.
20:47Saan nyo napipick up yun, sir?
20:49Meron kaming kapisaan na
20:51nagsasubaybay sa development
20:54ng language.
20:56Yung aming FIT,
20:57ang tawag namin,
20:58Philippines Institute of Translation.
21:01Meron kaming Word of the Year
21:02na ginagawa.
21:03Ah, yes po,
21:04yun yung fini-feature namin.
21:05Sa'yo rin po talaga galing
21:06yung Word of the Year.
21:08Galing naman, sa states yun eh.
21:10Pero ang ginawa namin
21:11parang contest talaga na
21:12you have to defend your word
21:14sa states kasi
21:15meron silang pinaka-council
21:16na nag-me-meeting
21:18tapos pinag-uusapan nila
21:19yung Word of the Year.
21:21Pinaka-natutuwa ako
21:22yung mga gay Swahili-speak eh,
21:24dahil naliligid ako
21:26ng mga bakla na writers.
21:29Eh, nangalam ko yung kanilang
21:30mga language eh,
21:31kung hindi maliligaw ako.
21:33Mga churba, charot.
21:35Charot.
21:38O pagkaginamit ko yung tawa
21:39na sila nang tawan.
21:41Hindi naman po napag
21:42sa kalooben ninyo
21:43nagamitin yung mga salitang yun.
21:44Hindi naman.
21:46As a matter of fact,
21:47kaya nga ako sumulat doon sa
21:48recently tungkol doon sa
21:50Shoke at saka Shota.
21:52Dahil gusto lang i-check na
21:54hindi lahat ng mga words ngayon.
21:57Eh, ngayon lang lumita ako,
21:59hindi nung pangaraw may gano'na.
22:00Yung charot ba sir?
22:02May origin ba yun?
22:03Wala, wala.
22:04Ako niyon, gay.
22:05Baka pwede sa inyo ko po sir
22:06tanungin kung ano ba
22:07yung totoo spelling ng charot.
22:09Kasi may iba,
22:10ang spelling nila
22:11C-H-A-A-R-A-U-G-H-T.
22:14Parang pinasosyal.
22:15Parang wala namang Tagalog na
22:17A-U-G-H-T, di ba sir?
22:19So dapat O-T yun sir.
22:21O-T.
22:22O-T.
22:23Okay, so alam na natin charot.
22:24Pinasosyal na lang yung spelling.
22:25Eh, char na lang yun eh,
22:26char lang eh.
22:27Char lang.
22:28O para wala nang problema,
22:30wala nang debate,
22:31char na lang.
22:32Char na lang.
22:33Pero sir, speaking of yung social media,
22:35kasi sabi niyo po dati,
22:37nakakasali pa kayo sa mga storytelling,
22:39tas meron pa kayong mga in-organize
22:41ng storytelling,
22:42pero ngayon po yung kabataan,
22:43parang very consumed by social media as well.
22:46Ano sa tingin niyo ang papel ng social media
22:49pagdating sa,
22:50let's say, language preservation?
22:52Anong ba dapat ang ginagawa natin
22:54to utilize social media?
22:56Lagi ako nagsisermon tungkol dyan.
22:58Sa aking FB.
23:00Well, social media ay talagang
23:02for communication yan.
23:04Mainam, nadedemocratize ang communication.
23:07Lahat nagpaparticipate.
23:09Pero ang nangyayari,
23:10gagamit din for politics.
23:13For fake news.
23:15Atsaka pagkakanat ng baloktot na values.
23:18So kailangan dito,
23:20kampainin yung mga
23:22gumagamit ng social media.
23:24Dahil mga trolls,
23:26walang habas yan.
23:28Walang konsensya yan.
23:29Basta kung sino magbayad,
23:32gagawa yan ng trabaho.
23:34Yung mga influencer na trolls din,
23:38nakaka-apekto sa mga bata.
23:41Una, siguro dapat kontrolin natin
23:44yung mga gumagamit na bata.
23:46Mayroon isang lugar na may age limit na eh.
23:49Mahalaga yun kasi
23:51kung hindi ko kontrolin yun,
23:53lalo na sa eskwela,
23:54mga maling values na nakakuha ng mga bata.
23:57Kalawa, siguro kampanyein natin
23:59yung mga gumagamit ng social media
24:02na pagbutihin nalang paggamit.
24:05Hindi yun lahat ng mga walang kabuluan
24:07ang ginagamit.
24:08Char lang.
24:09Mature ba?
24:10Buti nalang kayo po
24:11nasa social media na rin po.
24:13Paano po kayo nakumbinsin
24:14na sumali sa social media?
24:16Dahil nakikita ko nga gano'n.
24:18Ngayon sir,
24:19nasa 20,000 followers na po kayo.
24:21Ang dami niyong taga-sumaybay
24:25sa Facebook.
24:26Natutuwa po ba kayo
24:27pag nakakasalamuhan niyo
24:29or kung pa'nga pag may conversations kayo
24:31or interaction with your followers on Facebook?
24:33Oo.
24:34I-encourage ko nga sila.
24:36Kung may nag-comment,
24:37pinasasalamatan ko kagad
24:38o kaya sinasagot ko.
24:39Kasi bihira yung gano'n eh.
24:41Yung iba basta like lang,
24:43share,
24:44o kaya wow.
24:47Kaya tiniting ako
24:48kung araw-araw eh.
24:49Pagka nakita ko na less than a hundred
24:52yung aking likes,
24:54mayina itong tulang.
24:55Ito ayaw ko to.
24:56Siguro mali style ko.
24:57Ganun, binabago ko.
24:59Pero pagka kunyari
25:01more than a hundred ako na likes,
25:04ah, either gusto nila yung aking style,
25:07gusto nila yung paksa,
25:08kaya ulitin ko to.
25:10Pinag-aaralan ko rin yung kanina.
25:12So for feedback din, di ba sir?
25:15Mahirap mo ba maging alagad ng sini,
25:17lalo na dito sa ating bansa?
25:18Well, ako para sakin,
25:19hindi ako nahihirapan.
25:20Dahil kung ano na ginagawa ko nung araw,
25:23ginagawa ko rin ngayon eh.
25:24Ano po yung kaakibat na responsibilidad
25:27na pagiging isang national artist?
25:29Well, siguro yun ang responsibility
25:31na mahirap.
25:33Kasi kailangan
25:35hindi ka nakikita masama
25:37bilang national artist.
25:40Hindi ka sumasali sa mga balok na politiko.
25:43Sir, para po ba sa inyo,
25:44dapat malinaw ang linya
25:46sa pagitan ng sining at politika?
25:49Oo.
25:50Angat maaari,
25:52kung lalawak sa politika,
25:54yung siguradong makakatulong ka sa bayan,
25:56hindi yung politika lang,
25:58o yung para sa sarili mo.
25:59Pero sir, eto siguro,
26:01paano dapat ginagamit ang sining
26:03para makatulong sa lipuman?
26:06Maraming paraan.
26:07Pwede mong gamitin ang sining na direct
26:09para sa edukasyon.
26:11Pwede mong gawin ang sining na pang-aliw.
26:13Pero,
26:14meron ka rin binibigay na values
26:16na pang-edukasyon.
26:17Yung dalawa lang na yun,
26:18mahirap gawin yun eh.
26:20Doon nahihirapan yung mga tao,
26:21kaya gusto lang nila
26:22mga personal na kanilang sinusulat eh.
26:25Personal na pag-ibig,
26:26personal na kalungkutan,
26:28personal na mahilig sa pagkain,
26:30personal na paglalasing.
26:32Pwede rin gawin yung kasi eh.
26:34Wala kang kahit anong konsensya
26:36na kailangan pag-isipan,
26:38okay lang yun para sa akin.
26:39Pero,
26:40hindi yun ang uri ng sining
26:42na nakakatulong sa kapwa mo.
26:45Kailangan nakakatulong ka sa kapwa mo, tao.
26:47Parang sa inyo sir,
26:48ano pong mas mahalaga?
26:49Na maalala po kayo
26:50bilang isang national artist
26:52or bilang isang mabuting asawa,
26:54mabuting ama,
26:55mabuting lolo.
26:56Ngayon yun ang pa,
26:57yung mabuting asawa,
26:58mabuting ama,
26:59mabuting lolo.
27:00Yun ang trabaho ko ngayon eh.
27:03Mas mahalaga yun para sa inyo?
27:05Yung pagmumahal ng aking asawa
27:07at saka ng aking apo,
27:08mas nakakatua sa akin
27:10kasi pagmumahal ng mga fans ko eh.
27:13Ilang taon na po ba
27:14kayong kasanan yung asawa, sir?
27:15Tagal na,
27:161972.
27:18More than 50 years,
27:19tapos ang bunga
27:20ng iyong pagmamahalan,
27:22tatlo po ba anak yun sir?
27:23Tatlong anak.
27:24Lahat sila ngayon
27:25nandun sa Adarna.
27:26O nga po sir,
27:27di ba sila po
27:28ang nagpapatakban ng Adarna?
27:30Yung panganay ko,
27:31si Asa,
27:32Architecture.
27:34Si Annie daw sa Economics.
27:37Yung isa, Philosophy.
27:40Pero ngayon,
27:41nandun lahat sila sa Adarna.
27:43Si Annie,
27:45economics,
27:47biglang nag-aaralan sa
27:50education.
27:51Ngayon,
27:52nagpapatakban na yung eskwelan
27:53at nagsusulat.
27:56Si Asa rin,
27:57ganoon na nangyari.
27:58So ibig sabihin sir,
27:59kahit sabihin nyo
28:00wag na kayong magsulat,
28:01pag nakikita nyo
28:02yung magandang ehemplo ninyo,
28:03gugustohin pa rin nila sir.
28:05Pagka may magandang play,
28:07either ako nagsasabi sa kanila
28:09o sila nagsasabi sa akin,
28:10puntahan kami lahat.
28:12Iba pa rin sir,
28:13pag nasa dugo ano.
28:14Ayaw ko.
28:16Ayaw po ba kayong
28:18advice na pwedeng ibigay sa mga
28:20naisir maging manunulat po
28:22tulad ninyo?
28:23Maging manunulat?
28:24Wag na.
28:26Bakit naman sir?
28:27Eh kayo nga po,
28:28tinatamasan nyo
28:29ng pagiging isang manunulat.
28:31Ako mahirap maging manunulat.
28:33Ang akin pinagdaan ng buhay kasi
28:35hindi maganda.
28:37Puro skailapan,
28:39maraming kasiyaan,
28:40pero dahil sa marami kang barkada
28:42o bisyo,
28:44pero kung tutusin,
28:45mahirap yung maman eh.
28:47Siguro kung ang
28:49pagsulat o ang panitika
28:51na magiging kamukha na sa
28:52estates o sa rasya
28:54na malaki ang sweldo,
28:55malaki nakukuha ka royalty,
28:58mahirap lang maging manunulat.
29:00Pero kung dito sa Pilipinas,
29:02mahirap maging manunulat.
29:03Sa media,
29:04agawan din kayo diyan ng mga
29:06tao, di ba?
29:07Suwerte lang ako.
29:10Aksidente lang lahat ang buhay ko eh.
29:12Hindi naman ako talaga nag-iisip
29:14ng pagiging national artist.
29:16Gusto ko lang sumulat.
29:17Yung lang,
29:18hiling ko sumulat lang sumulat,
29:20sumulat, sumulat.
29:22Pagkaya wala na ako sulat,
29:23siguro mamatay na ako.
29:25Kaya sir, walang retiro-retiro
29:27para sa you sir.
29:28Wala, wala.
29:29Kaya yun ang isa pang hirap eh.
29:30Hindi ka nag-re-retiro sa writing eh.
29:33Nag-re-retiro ka lang pagka nagkasakit ka na,
29:35o mamatay ka na.
29:36Walang ka ng memory.
29:38Importante pa rin yung pagiging aktibo.
29:40Yung lang nga ang ginagawa ko
29:41kaya kailangan aktibo kung sumusulat.
29:43Kaya itong FB challenge sakin eh.
29:45Dahil lalo sa rawaraw eh,
29:46gumagawa ko ng tula
29:48o kaya komentary sa language
29:50or culture para makatulong.
29:52Sir, maraming maraming salamat po
29:54at sa lahat ng kwento niya sir.
29:56Maraming salamat po.
29:57Salamat din sa inyo.
29:58Sana magtagumpay kayo.
30:00Maraming salamat sa pananood.
30:01Don't forget to like, subscribe,
30:03and download PowerTalks on Spotify,
30:05Apple Podcasts, or wherever you listen.
30:26PowerTalks.com