Demokrasi Tarihimizin Karanlık Günü: 12 Eylül | ABD'nin 12 Eylül Etkisi Neydi?
Category
🗞
HaberlerDöküm
00:0012 Eylül, 100 yıllık demokrasi tarihimizin en karanlık günüydü.
00:18Seçilmiş hükümeti deviren, meclisi fesheden, siyasi yasakları başlatan darbe, Türkiye'nin
00:24üzerine bir kabus gibi çökmüş, anayasa askıya alınmıştı.
00:28Peki Türkiye bu noktaya nasıl geldi?
00:30Yaşanan süreçte kim ya da kimler etkili oldu?
00:33Hafızanın bu bölümünde yakın tarihimizin en karanlık köşe taşı var.
00:3812 Eylül için çok fazla şey söylenebilir.
00:40Bunlardan bir tanesi de 1961 Anayasası'nın getirdiği özgürlükçü ortamı tamamen ortadan
00:47kaldırmış olması.
00:49Ancak öncesinde 12 Mart 1971 muhtırası vardı.
00:5361 Anayasası gerçek anlamda ilk kez 1971'de kesintiye uğramıştı.
00:5970'li yıllar Türkiye'sinde ise ön plana çıkan birkaç önemli başlık vardı.
01:0480 darbesine uzanan süreçte önce bunlara dikkat çekmek gerekiyor.
01:09Türkiye özellikle 70'lerin sonlarında büyük bir siyasi istikrarsızlık içindeydi.
01:14Koalisyon hükümetleri peş peşe kuruluyor ve yıkılıyordu.
01:1812 Mart sonrasında ilk hükümet Nihat Erim hükümetiydi.
01:22Türkiye 1971 muhtırası ve 1980 darbesi arasında tam 11 hükümet gördü.
01:28Siyasi partiler arasında derin kutuplaşmanın yaşandığı,
01:32hükümetler açısından yönetmenin zorlaştığı bir dönemdi bu.
01:3670'lerin sonunda Türkiye ciddi bir ekonomik krizle karşı karşıya kaldı.
01:40Ülke yüksek enflasyon, işsizlik ve dış borçların pençesindeydi.
01:45Böyle bir ortamda halkın geçim sıkıntısı her geçen gün artıyor,
01:49vatandaş temel ihtiyaçları karşılamakta güçlük çekiyordu.
01:53Toplumsal huzursuzluk sosyal bir gerilim yaratıyordu.
01:57Gerilimin tırmandığı bu dönemde dillerden düşmeyen iki önemli unsur vardı.
02:02Sağ ve sol.
02:03Bu görüşleri benimseyen grupların şiddetli çatışmalar yaşadığı bir dönemden geçildi.
02:08İdeolojik çatışmalar, sokak çatışmaları ve suikastlar Türkiye'nin dört bir yanına dağılmıştı.
02:14Silahlı çatışmalara bombalama olayları da eklenmiş,
02:17her gün ortalama 20 kişinin hayatını kaybettiği bir döneme girilmişti.
02:31Türkiye her şeyden önce bir ordu milletti.
02:34Bu durum hala geçerli olsa da o günlerde farklı bir etken daha vardı.
02:38Askeri müdahale geleneği.
02:40TSK, Cumhuriyet'in kuruluşundan beri kendini ülkenin layık ve üniter yapısının koruyucusu olarak görüyordu.
02:4760 ve 71 yıllarındaki askeri müdahaleler de bunun bir ispatıydı.
02:52Takvimler 12 Eylül 1980'i gösterdiğinde tarihin en karanlık askeri müdahalesi yaşanmıştı.
02:59Kaybolan devlet otoritesini yeniden tesis etmek için yönetime el koymak zorunda kalmıştır.
03:0580 darbesine uzanan süreçte dünyanın önemli bir gündem maddesi vardı.
03:10Soğuk savaş dönemiydi.
03:12Türkiye, ABD ve NATO müttefiki olarak stratejik bir konumun sahibiydi.
03:17Meseleye ABD çerçevesinden baktığımızda istikrarsız bir Türkiye kabul edilemezdi.
03:22Çünkü ABD'ye göre Türkiye'nin içinde bulunduğu koşullar Sovyet etkisini arttırabilirdi.
03:2812 Eylül öncesi Türkiye'deki siyasi iklimi anlattık.
03:32Peki ABD'nin darbedeki etkisi neydi?
03:34Ve daha da önemlisi Türkiye'de darbe neleri değiştirdi?
03:38Şimdi bu sorulara yanıt arayacağız.
03:40Darbe öncesinde Türkiye'nin stratejik konumu Batı için son derece önemliydi.
03:451979'daki İran Devrimi'nin de etkisiyle Türkiye'nin pozisyonu her zamankinden daha kritik bir noktaya geldi.
03:53Böyle bir ortamda ABD'nin ya da NATO'nun Türkiye'den vazgeçmesi mümkün değildi.
03:58ABD'nin gizli diplomatik belgelerinde şu ifadeler yer alıyor.
04:08Birkaç yıl önce kamuoyuyla paylaşılan bu yazışmalar en yüksek ikinci derece olan gizli ibaresini taşıyordu.
04:14Yazışmalarda Türkiye'nin güvenlik ya da dış politikasında değişim yaşanacağı yönünde bir endişe taşımamıza da gerek yok ifadesine yer verilmişti.
04:24Darbenin ardından ABD, Türkiye'deki askeri yönetimle yakın ilişkiler kurmuş ve bu yönetimi desteklemişti.
04:30Amerika'nın haberi vardı ve Amerika'nın da desteği vardı.
04:35Yani saati konusunda telefon edip şu saatte yapacağız gibi bir danışıklı dövüşü kastetmiyorum.
04:41Ama ABD'nin bir oluru vardı, ABD karşı çıkmıyordu ve ABD de biliyordu.
04:48Bizim çocuklar başardı ifadesi önemliydi.
04:51Bu ifadenin kullanıldığı iddia edilmiş ve bu iddia ABD desteğinin bir ispatı olarak kabul edilmişti.
04:581970'li yıllarda CIA'nın Türkiye şefi Paul Hanes, ABD'li,
05:03o zaman dönemin ABD başkanı Carter'a şöyle der, dediği söylenir, bizim çocuklar başardı.
05:11Sonra kendisi yalanladı ama ortaya çıkan hatıratta ve anılarda buna benzer bir ifade kullandığını ortaya çıkıyor.
05:18Yani Carter'ın haberi var, 1980 darbesinin.
05:2212 Eylül'ün ardından Türkiye'de köklü değişiklikler yaşandı.
05:26Mevcut siyasi partiler kapatıldı, faaliyetleri yasaklandı.
05:30Meclis feshedildi, siyasi liderler tutuklandı ya da ev hapsine alındı.
05:35Askeri rejim 1982 anayasasını yürürlüğe soktu.
05:39Bu anayasa devletin otoritesini güçlendiren, bireysel özgürlükleri kısıtlayan,
05:44askerin siyasetteki rolünü artıran maddeleri çeriyordu.
05:4782 Anayasası hala mevcut anayasamız konumunda.
05:51Toplumsal ve hukuki değişiklikler alanındaysa ön plana çıkan maddeler şöyleydi.
05:57İnsan hakları ihlalleri, sendikaların ve sivil toplumun baskı altına alınması,
06:02eğitimde ve kültürde milliyetçi muhafazakar ideolojinin benimsenmesi.
06:0712 Eylül yönetimi siyasi İslam'ın tümüyle önünü açmıştır.
06:14Başta harp okulları dahil olmak üzere.
06:16Ordudan bazı rütbeliler, subaylar, az subaylar olmak üzere.
06:21Çok personel atıldı.
06:24Askeri okuldan teğmen olduktan sonra veya harp okuluna.
06:29Atatürk'e onun devrimlerini ve onun ilkelerine de nankörlük etti diyebilirim.
06:36İhanet de etti diyebilirim yani.
06:38Dolayısıyla siyasi İslam'ın önünü sonuna kadar açmıştır.
06:41Ve bugüne gelişimizde de önemli etkisi vardır.
06:4412 Eylül askeri darbelerin bir ülkeye neler yapabileceğinin en büyük kanıtlarından biri.
06:49Yakın tarihimizdeki bu önemli olayı dönemin koşulları ve belgeler ışığında anlatmaya çalıştık.
06:55Hafızanın bir sonraki bölümünde yeniden görüşmek dileğiyle.
06:59Hoşçakalın.