Cumhuriyet nasıl kuruldu? Hangi aşamalardan geçildi? Atatürk ne zaman karar verdi? CNN TÜRK ekibinden Nisan Korkmaz ve Mustafa Barış Tan, Cumhuriyetin ilan edildiği Birinci Meclis'te Akademisyen Tarihçi Meşkure Yılmaz ile konuştu.
Category
🗞
HaberlerDöküm
00:00Atatürk'ün en büyük eserim dediği Cumhuriyetimizin 101. yılını heyecanla, mutlulukla ve coşkuyla kutluyoruz.
00:08Cumhuriyet işte bu binada ilan edildi. O adımlar ilk bu binada atıldı.
00:14Birinci meclisteyiz ve o süreci konuşacağız. Cumhuriyet nasıl ilan edildi? Bu karar nasıl alındı?
00:21Yanımda bir konuğum var, tarihçi Meşgule Yılmaz. Efendim CNN Türk yayınına hoş geldiniz.
00:25Hoş bulduk, teşekkür ederim.
00:27Hocam şimdi bir gün öncesine gitmek istiyorum. Öncelikle 28 Ekim 1923'e şüphesiz ki Cumhuriyet bir günde ilan edilmedi.
00:36Bunu hepimiz biliyoruz ama öncelikle bir gün öncesini konuşalım. Atatürk nasıl bu kararı açıkladı?
00:43Evet, bir gün öncesi dediğiniz için 28 Ekim'den başlayacağım.
00:4728 Ekim akşamı Fuat Bulca, Halit Paşa, Fethi Okyar, İsmet İnönü, Mustafa Kemal Paşa'nın konuğuydu.
00:57Ve Mustafa Kemal Paşa 28 Ekim akşamı efendiler yarın Cumhuriyet'i ilan edeceğiz dedi.
01:02Cumhuriyet rejimini Atatürk daha öğrencilik yıllarında tasarlamıştı.
01:06Tam Manastır Askeri İdaresi'ni okurken 1897 yılında Türk-Yunan Savaşı olmuştu.
01:12Türkler galip gelmesine rağmen batılı devletler araya girmişlerdi.
01:16Girit'e özellik tanınmıştı.
01:18Bu özellikle askeri öğrenciler arasında inanılmaz bir milliyetçi coşkunun başlamasına neden oldu.
01:25Mustafa Kemal Atatürk yine öğrenciyken Fransızca'sını çok ilerletmişti.
01:29Fransız devriminin hazırlayıcısı olan Jean-Jacques Rousseau, Voltaire Montesquieu gibi yazarları okumuştu.
01:35Cumhuriyet fikri onda oluşmuştu.
01:37Atatürk'ün seçtiği cumhuriyet çok farklıydı.
01:39Bağımsızlık ve akılcılık üzerine kurulmuştu.
01:4216 Mayıs'ta Mustafa Kemal Paşa Bandırma Vapuru ile İstanbul'dan ayrılmıştır.
01:46Samsun'a gelmiştir.
01:48Amasya Genelgesini yayınlamıştır.
01:50Orada demiştir ki milleti yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.
01:54Çünkü İstanbul Hükümeti üzerine düşen görevi yerine getirememektedir.
01:58Cumhuriyet'in ilanına karşı çıkanlar oldu mu?
02:02Çünkü Atatürk de nutukta şundan bahsediyor.
02:06Ankara'da olmayanlar gücendi.
02:08Yollarını ayırdı bizimle diye.
02:10Bu kapsamda Cumhuriyet'in ilanına karşı çıkanlar olmuştur.
02:1429 Ekim 1923'te Mustafa Kemal Paşa kendisiyle birlikte milli mücadeleyi yürüten arkadaşlarından
02:21Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy, Kazım Karabekir'in Ankara'da olmadığı bir günü seçer.
02:27Özellikle bu günü seçer.
02:28Bir taktik stratejisttir.
02:30Olaylar çıkmadan tedbir alarak olayların çıkmasını önler.
02:34Mustafa Kemal Atatürk bir zamanlama ustasıdır.
02:36Şu anda biz birinci meclisin genel kurul salonundayız.
02:40Genel kurul salonunda o gece neler yaşandı?
02:43Şimdi bu tek tek istifalar olunca bir hükümet krizi ortaya çıktı.
02:4629 Ekim'de gelindi.
02:48Burada yeni hükümet seçilemedi.
02:50Bunun tasarlanmış bir hükümet bunalımı olduğunu iddia ederler ki doğrudur.
02:54Mustafa Kemal Paşa hiçbirine bakanlık görevini kabul etmemelerini tembihlemişti.
02:58Rejime adını koymak adına.
03:01Hükümet kurulamadı.
03:03Mustafa Kemal Paşa'ya danışmaya karar verdiler meclis başkanı olarak.
03:06Meclis başkanı olarak Mustafa Kemal Paşa geldi kürsüye.
03:09Burada dedi ki sorun bizde değil.
03:12Sorun uyguladığımız usuldedir.
03:15Bizim bu usulü değiştirmemiz gerekir dedi.
03:17Bu nedenle anayasada değişiklik yapıldı.
03:20Daha sonra 18-45-20-30 arası yani 158 milletvekilinin oyuyla alel acele alınmış bir karar değildir cumhuriyet.
03:29Arka planı vardır. Çalışılmıştır.
03:33Nihayet 29 Ekim'de cumhuriyet ilan edildi.
03:36Yüzpare top atışı yapılmasına karar verildi.
03:39Ali Fuat Paşa Konya'daki ordu müfettişine atanmıştı.
03:44Ama Konya'da değil İstanbul'da bulunuyordu o tarihte.
03:47Rauf Bey zaten Lozan'a gitmek istediği için İsmet Paşa ile arası iyi değildi.
03:52O da İstanbul'da bulunuyordu.
03:54Kazım Karabekir bir yurt gezisindeydi. O da Trabzon'daydı.
03:57Rauf Orbay yüzpare top atışını duyunca İstanbul'da cumhuriyetin ilan edildiğini anlıyor.
04:03Trabzon'da bulunan Kazım Karabekir ki topu atan mevzi komutanı Kazım Orbaydır, Enver Paşa'nın kayınbiraderidir.
04:09Ne için attığını soruyor. Cumhuriyetin ilanı için diyor.
04:13Kazım Karabekir'e dönüp diyor ki size sorsaydım attırmayacak mıydınız diyor.
04:17Ama diyor biz cumhuriyetin ilan edileceğini konuşmamıştık diyor.
04:21Bunların içinden yalnızca Ali Fuat Cevesoy Mustafa Kemal Paşa'ya bir telgraf çekerek
04:26Cumhurbaşkanı seçildiği için onu kutluyor.
04:29Cumhuriyetin ilanı ile aslında yeni devletin adı kondu.
04:34Devletin Cumhurbaşkanı seçildi. Çünkü devletin bir başkanı yoktu.
04:381 Kasım 1922'de saltanat kaldırılmıştı.
04:40Ankara'da bir meclis vardı. İstanbul'daki meclis zaten tatil edilmişti.
04:44Ama bir halife vardı.
04:46Bu bakımdan Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldığı zaman
04:50bütün şeriat kurallarının yükümlülüğünü yerine getirmeyi de üstlenmişti.
04:54Aslında adı kondu yani rejimin ve bir devlet başkanı seçildi.
04:58Kabine sistemine geçildi.
05:00Yani Cumhurbaşkanı bir kişiye hükümeti kurma görevini verdi.
05:04O bakanlarını seçti, Cumhurbaşkanı'nın onayına sundu.
05:08Dolayısıyla güçlü hükümetler kuruldu.
05:10Yani o başbakan bakanların istediği kadar değiştirsin
05:13tekrar güven oylamasına gitmeye ihtiyaç duyulmadı.
05:17Bu şekilde devletin görünen sorunları çözülmüş oldu.
05:20Bundan sonra hızlı bir şekilde inkılap hareketlerine geçildi.
05:24Cumhuriyetin ilanı burada gerçekleşti.
05:27Bu binada Cumhuriyet ilan edildi.
05:30Bağımsızlığın meşalesi Cumhuriyetin ilanının o sürecine uçtuk diyelim
05:36ve sözü yeniden size bırakalım.