Aired (April 27, 2025): In the mountains of Virac, Catanduanes, various frog species thrive, each with its own unique traits. But one stands out: the rare and fascinating whistling frog. Meanwhile, in Linapacan, Palawan, locals continue to struggle with access to clean water-- despite being surrounded by the sea. Watch the full episode.
‘Born to be Wild’ is GMA Network’s groundbreaking environmental and wildlife show hosted by resident veterinarians Doc Nielsen Donato and Doc Ferds Recio. #BornToBeWild #GMAPublicAffairs #GMANetwork
Watch it every Sunday, 9 AM on GMA
Network. Subscribe to youtube.com/gmapublicaffairs for our full episodes.
‘Born to be Wild’ is GMA Network’s groundbreaking environmental and wildlife show hosted by resident veterinarians Doc Nielsen Donato and Doc Ferds Recio. #BornToBeWild #GMAPublicAffairs #GMANetwork
Watch it every Sunday, 9 AM on GMA
Network. Subscribe to youtube.com/gmapublicaffairs for our full episodes.
Category
😹
FunTranscript
00:00On my way back to Catanduanes,
00:04there are a lot of people who are living in the countryside.
00:09Look at this, it's an amazing artist.
00:14I'm going to do it again.
00:16I'm going to take a look.
00:18I want to take a camera.
00:26One of the problems when you get to the island is
00:30water supply.
00:31They have to take the water and to the water and water.
00:35Since it's far away, they have to take a step.
00:39They're not going to take the water.
00:41It's like the water supply.
00:43If you want to take the water and water,
00:46it will take hours and hours.
00:48On the other hand,
00:49it's going to take a long time.
01:00Every day, there are different species that can do.
01:16The species are in the sea-fall for the territory.
01:25Or they can see it in the forest.
01:30But at Tanduanes, there is no way to talk to the Capua Palaka.
01:45One decade ago, the Palaka is a way to talk to the Capua Palaka.
01:55The John Hornet Frog
01:57Oh my God, look at that.
02:03Lumapit sa akin oh.
02:05Oh my God, lumapit.
02:17Sa aking pagbabalik sa Katanduanes, mas maraming palaka na raw ang nabubuhay sa kabundukan.
02:27Sa panguna ng biologist at core member ng Katanduanes Biodiversity na si Feliciano,
02:34layon ng kanilang grupo na maidokumento at mapagparalan ang iba't ibang buhay ilang sa isla.
02:41Kasama na rito ang mga palaka.
02:43Sa bungad pa lang, sinalubong na kami ng iba't ibang palaka.
02:48Isang palaka nagpapahinga sa batuhan.
02:57Cold-blooded animals ang mga palaka.
03:01Umaasa ito sa temperatura ng kanilang kapaligiran.
03:05Kaya kung gusto nito magpalamig, sa batuhan ito lumalapit.
03:12Mayroon ding piniling mamalagi sa sanga ng puno.
03:19Gaya na lang ng Java Whipping Frog na ito.
03:22Pero ang palakang ito na kung tawagin ay Dumerial's Wrinkled Ground Frog,
03:32tila natakot sa aming pagtating.
03:34Kaya mag-adapt o gayahin ng mga palaka ang kulay ng kanilang kapaligiran.
03:45Samantala, hindi naman maabala ang dalawang Woodworth's Frog.
03:50Nabutan ko itong nagpaparami ng kanilang lahi.
03:55Maya-maya pa, isang marbled-crusted lizard o kunyango ang nakita namin sa may ilog.
04:04Uy! Tumalon! Tumalon yung lizard!
04:09Look at this! It's a crusted lizard.
04:14Bronchotella cristotella.
04:17Look at that tail. It's longer than its body.
04:20Uy! Galit na galit!
04:22Gumanga nga siya.
04:23And look at that tongue.
04:25That tongue is for insect eating.
04:28And sometimes, it will also eat mga leaves.
04:32Dito sa area na yan.
04:33Look at that.
04:35Meron siyang julak din.
04:36Dumalapad pag nagagalit.
04:39This thing, this behavior makes it look scary for its predators.
04:46Ang mahabang buntot ng kunyango,
04:49ginagamit nito bilang depensa sa malalaking hayop.
04:54Tignan mo yung mga limbs niya.
04:57Ang ninipis at ang haba, developed for climbing, pero not for swimming.
05:07Pero kanina nakita natin tumalon siya.
05:09Ginagamit niya yung buntot niya para i-propelled.
05:12Pero it's not a good swimmer unlike the sailfin lizard who's a good swimmer.
05:17Ito, good for climbing trees.
05:20Ang pagbabago ng kulay nito paraan ng hunyango para makapagtago sa kalaban.
05:26Ilang saglit pa, isang palaka ang aming nakita.
05:34Parang hindi ito yung Luzon Torrent Frog.
05:38Dahil yellow daw nung nakita nila ito.
05:40But the frogs here seems to be friendly.
05:54Ang naalala ko doon sa Torrent Frog,
05:57yung mga toes nila parang pang-akit ng mga dahon.
06:01Ito parang hindi, sabatuhan siya.
06:04Bagamat ang mga Laguna Del Bay Frog ay itinuturing na least concerned,
06:17mga baba na rin ang kanilang bilang dahil nababawasan na ang mga kabundukan na kanilang nato.
06:24Sa rami na mga palaka na aming nakasalubong,
06:28patunay na matatag pa rin ang populasyon nito sa isla ng Katanduanes.
06:34Pero ang palaka na una kong nakaharap dito,
06:40isang dekada nang nakalilipas at kayang umanong tumugon sa sipol ng iba pang palaka.
06:47Tila mailap at mahirap makita.
06:49Siguro more than 3 hours na kami nagtitrek.
06:52Iba-ibang palaka yung nakikita namin pero hindi namin makita yung Torrent Frog
06:56dahil sadyang mailap daw ito.
07:01Yun, nilig niyo yun.
07:04Sa kalayuan, may palaka ang sumisipol.
07:11Ito na, ito yun yung hinahanap natin.
07:13Tila ba, sinasabihan kaming lumingon sa kanya.
07:19Ito ang Harlequin Tree Frog.
07:21Pabilog ang snout o nguso nito.
07:26Kita niyo, napaka amo niya.
07:29Parang artista ito eh.
07:31Kahit anong gawin ko, sumusunod yung ulo.
07:34Gustong humarap ng camera.
07:36And look at those bulgy eyes.
07:40The big eyes to see and hunt their prey.
07:46Ayaw ano.
07:48Ayaw magpakita ng side view.
07:50Nocturnal o mas aktibo sa gabi ang Harlequin Tree Frog.
08:04Look at those beautiful yellow toes.
08:08Oops!
08:08Ang madidikit na daliri nito ang ginagamit ng palaka para makakapit sa mga sanga.
08:14Sa aking pagsusuri, ganito ang pagtibok ng puso ng mga palaka.
08:26Umaabot ng dalawang hanggang sampung taon ang lifespan o haba ng buhay ng mga palaka.
08:33Agad ko rin ibinalik ang Harlequin Tree Frog sa puno.
08:37Ang ganda nito, mukhang alien o.
08:39Sensitibo ang balat na mapalaka sa polusyon.
08:45Dahil sa kanilang balat, sila humihinga.
08:48Kaya ginagamit ito bilang bioindicator o sinyales ng malinis at malusog na kapaligiran.
08:56The preservation and the conservation po talaga.
08:58So parang yung way of conservation po is binababa natin parang grassroots na pinatawa.
09:02Kung ano yung level ng pagkakaintindi ng locals is ibababa natin doon para po mas mainam maintindihan po nila yun.
09:09Sa rami ng palaka na aming naidokumento, patunay ito na malinis pa ang kapaligiran sa itaas ng kabundukan.
09:18Kaya mahalagang mapangalagaan ito para ang kanilang populasyon ay mapanatiling marami.
09:24Beach ready?
09:36Kapag-usapang island hopping at Tampisao sa dagat.
09:39Isa sa top destination ng bansa, ang napakagandang isla ng Palawan.
09:51Napapalibutan man ito ng tubig.
09:54Tubig din ang problema sa mas maliit pa nitong isla at kabundukan.
09:58Dahil ang inuming tubig, paharapan sa pagpatak.
10:13Sa ilang lugar, pagragasahan naman ang tubig ang problema tuwing may kaunting pagulan.
10:18Hindi lang tao ang apiktado.
10:25Pati na rin ang mga natataning hayop na sa Palawan kadalasa magikita.
10:30Ang punot dulo at solusyon sa problema,
10:42sana mapakinggan ng mga tumatakbong opisyal.
10:46Hindi lang sa Palawan, kundi sa bawat isla ng ating bansa.
10:49Sa hilagang bahagi ng Palawan, ang isla ng linapakan,
11:03paharapan daw sa pag-igib ng inuming tubig.
11:08Isa sa mga problema talaga kapag nakatira ka sa isla is water supply.
11:13Dito sa isla na ito, may isang water source.
11:16Bigbit yung mga dalang nilang mga timba at saka ipunan ng tubig
11:19para kumuha na doon.
11:21Pero since malayo, nagpagawa na lang sila ng paraan
11:25para hindi na sila kailangan umakit pa doon sa taas.
11:29Dito na lang sila pipila.
11:30Sa mahigit isang daang pamilyang nakatira sa barangay ng Dikabaitot
11:34sa Linapakan, Palawan,
11:36halos siyamnapong porsyento ng mga ito
11:38ang nakaasa sa rasyon ng tubig.
11:45Kita mo yung patak ng tubig, o?
11:47Kung bandang huli talaga yung timba mo,
11:50it will take hours and hours on end.
11:53Misan, umaabot pa daw ng madaling araw
11:54para mapuno yung mga lalagyan ng tubig na kagaya nito.
11:59Tuwing taginit, halos maubos daw ang pinagkukunan nila ng tubig.
12:07Ayon sa kapitan ng barangay, Dikabaitot, na si Oscar Abrera.
12:10Ayan po yung tungkol po sa tubig namin,
12:13matagal na talagang ganyan ang sistema ng tubig.
12:16Mahirap talaga yung tubig namin pagka-taginit.
12:24Ang mga residente,
12:26maging ang ilang ibon,
12:28hindi magkamayo sa tuwing may pila sa inuming tubig.
12:33Ang kalapati,
12:34iniisa-isa pa ang lalagyan ng tubig
12:37sa pagkasang may mainom.
12:38Sa Pilipinas,
12:44nasa 40 milyong Pilipino
12:46ang walang akses sa malinis na inuming tubig
12:48ayos sa Department of Environment and Natural Resources.
12:56May mga isla pa rin na
12:58pahirapan sa pagkuhan ng tubig.
13:00Gano'n ba talaga kahirap yung supply ng tubig dito sa inyo?
13:10Pag-tag-init,
13:13ayan, kita na natin.
13:16Ganyan lang talaga yung lakas ng tubig.
13:18Sa buong maghapon,
13:19kuminsan mahirapan pa yung mga tao magigive dyan.
13:22Sa gabi pa,
13:23inabot pa sila ng gabi.
13:25Sa tanking ito rin sila kumukuha ng inuming tubig.
13:29Kung hindi mapakuluan ang tubig,
13:32maaaring makakuha ng sakit dito
13:34gaya ng diarrhea at cholera.
13:39Hindi naman kasi filtered water itong mga ito.
13:41Madaming factors,
13:42elements will play in.
13:44Kung nadumihan siya doon,
13:46lahat sila apektado.
13:47Kailangan pa rin nila itong iprocess,
13:50pakuluan,
13:51para mamatay yung mga organisms
13:52that are in the water.
13:55Meron daw nilagay na water desalination
13:57ang lugar na gobyerno sa isla.
14:00Kung saan,
14:01tinatanggal nito ang asin
14:02mula sa inigib na tubig dagat
14:05para gawing inumin.
14:07Nag-conceptualize kami
14:08kung paano nga ba talaga
14:09mabibigyan ng potable water
14:11yung bawat residente,
14:12be it populated or not,
14:14urban or rural.
14:15So the very applicable for them
14:17with that conditions
14:19is talagang reverse osmosis.
14:20Kasi alam naman natin
14:22yung salt water
14:23or yung seawater
14:23is very abundant.
14:25Ang dyan dyan lang siya
14:25napapalibutan tayo
14:26and hindi na uubos.
14:28Meron naman kayo
14:28desalination dito.
14:29Anong problema natin yan?
14:31Yan po kasi siya
14:32ang nangyari dyan.
14:33Dati,
14:35nagpakabit yung mga tao
14:36tapos
14:37nung malaman ng mga tao
14:40na
14:41grabing lakas yung palo
14:43sa contador,
14:44mag-isang linggo pa lang
14:46halos isang libo na
14:47yung bill nila.
14:48Ah, gano'n?
14:48Kaya natigilan sila
14:51sobrang mahal na.
14:54Ang laki na ang babayaran.
14:56Sa halagang isang libo
14:57hanggang dalawang libo
14:58kada linggo,
15:00kahit mahal,
15:01may 24 na residente
15:03na sumubok
15:04para rin dito.
15:07Paliwanag ng Palawan Council
15:09for Sustainable Development,
15:10may solusyon sa kawala
15:12ng sapat na inumin tubig
15:13sa barangay de Cabaitot
15:15sa Linapakan, Palawan.
15:17Mayroon kaming
15:18mga studies
15:21na pwede naman
15:22pumasok ang
15:24National Water Resources Board
15:27and maybe
15:27after elections
15:29pag hindi na busy ang kapitolyo
15:30we might talk to them also.
15:32About water impoundment
15:34base or ponds,
15:35mga artificial lagoons,
15:38ang gagawin mong
15:38catchment
15:39for drinking water
15:41and for
15:42household use.
15:44Usually in areas
15:45where there is scarce water
15:46there is also
15:47poor sanitation
15:48and poor water treatment.
15:51Kung kakulungan ng tubig
15:52ang problema sa isla
15:53sa halilagang Palawan,
15:57ang katimugang bahagi
15:58naman nito,
15:59kaunting ulan lang
16:00umaapaw
16:01at rumaragasana
16:02ang tubig.
16:05Doong Pebrero
16:06ngayong taon lang
16:07binaha
16:08ang bayo
16:08ng Brooks Point.
16:10Yan po,
16:11nakikitaan niyo po,
16:12yan,
16:13sige na rin po yan.
16:15At doon naman po,
16:17may mga hayop nila.
16:20Ang kanilang kalsada,
16:22ang istulang nagiging ilog
16:23na kulay kalawang.
16:28Tinatayang,
16:29higit sa pitong
16:30libong pamilya
16:31ang naapektuhan
16:31ng baha.
16:34Hinalaan ng grupo
16:35ni Victor
16:36mula sa sangguni
16:37ang bayan
16:38ng Brooks Point,
16:39latak o mano ito
16:40ng mina.
16:42Ang epekto
16:42ng mining
16:43sa Brooks Point
16:44ay malawak.
16:46Pero,
16:47yung pong
16:47pagkakaroon
16:48ng baha
16:49ay naipon
16:51kasi
16:51yung tubig ulan
16:52doon sa mine pit
16:53nila,
16:55pumunta sa mga
16:55tributare,
16:56sa mga ilog,
16:57at napunta sa mga
16:58taniman ng mga tao.
17:00At hindi lang
17:00sa taniman ng mga tao,
17:02napunta to sa
17:03ilog
17:04at sa bahagi
17:05ng ilang karagatan
17:06sa barangay
17:08Mambalot
17:08at Maasin.
17:09Ito ang kasalukoy
17:10ang sitwasyon
17:11ng
17:12Kuranga Bridge.
17:14Sa kuha ni Jason,
17:16bumara sa tulay
17:17ang mga sanga
17:17at halaman.
17:19Sa paghupa
17:19naman ng baha
17:20na balot
17:21ng putik
17:22na kulay kalawang
17:24ang mga kalsada
17:25at kabahayan.
17:27Tinatayang mahigit
17:28sa dalawang
17:29libong ektarya
17:30ang namina
17:31sa kabundukan
17:32ng Brooks Point.
17:34Pero,
17:34hindi pa masukat
17:35ng lokal
17:36na pamahalaan
17:36ng nasabing lugar
17:37ang lawak
17:39ng nasira dito.
17:42Kakaiba talagang
17:43pagulan
17:43pero hindi lamang
17:45ito ang
17:45main factor.
17:47Sabi natin
17:47contributing factor
17:49ang climate change.
17:51Meron talagang
17:51pagkakaiba
17:52sa klima natin
17:53itong
17:53nakaraan
17:55na sampung taon.
17:56Ngayon,
17:56ang lumalabas kasi
17:57maraming changes
17:58sa forest cover natin.
18:00In total,
18:00sa Brooks Point alone,
18:02ang 2023 data natin
18:04is that
18:05we lost
18:054,000 hectares.
18:07E dati,
18:08yan yung
18:08nag-absorb
18:09ng tubig natin
18:11sa Brooks Point.
18:12May epekto rin daw
18:14sa buhay ilang
18:15ang mahalawak
18:15ang pagbaha.
18:16So,
18:16nung naganto na nga
18:17na sunod-sunod
18:18yung pagbaha,
18:19yan din yung
18:20na-associate
18:20ng mga locals,
18:22lalo na dun sa
18:22mga mismong
18:23nakaka-experience
18:24na makita sila.
18:25Na biglang
18:26dumalas
18:27o
18:27yung pagpapakita
18:29ng mga buhayan
18:30dun sa karagatan
18:31at sa mga ilog.
18:32Hindi sila kagaya noon,
18:34natahimik lang dyan
18:34sa looban.
18:36Ano man
18:37ang pinagmula
18:38ng problema
18:38sa tubig,
18:39inumin man
18:40o pagbaha,
18:41malinaw na
18:42kailangan ng solusyon.
18:44These are things
18:45that we need to address.
18:46And that's where
18:46the LGU comes.
18:48That's where
18:48PCSD will come.
18:49That's where DNR will come.
18:51And that's where
18:51the national government
18:52should come.
18:53All together,
18:55whole-of-government
18:56approach,
18:56come up with
18:57packaged solutions
18:58based on science,
19:00based on studies.
19:03Kapag ang kalikasan
19:04ang nasira,
19:05lahat tayo
19:06apektado.
19:08Ang solusyon
19:08para higit na
19:09maprotektahan ito,
19:11nakasalalay pa rin
19:12sa kamay
19:12ng mga
19:13ilulukluk
19:14ng atin
19:14sa gobyerno.
19:16Ang pagkakaroon
19:17ng maayos
19:17na plataforma
19:18at proyekto
19:20para sa kalikasan.
19:21Maraming salamat
19:40sa panonood
19:41ng Born to be Wild.
19:42Para sa iba pang kwento
19:44tungkol sa ating kalikasan,
19:45mag-subscribe na
19:46sa GMA Public Affairs
19:48YouTube channel.