Aired (September 6, 2014): Kara David explores the condition of the oldest residents of Dorm 12 in the Correctional Institue for Women. There, she meets lady prisoners who, at the twilight of their lives, yearn for one thing: to be reunited with their families.
Category
😹
FunTranscript
00:00Ito lang ang mga letrang kayang isulat ni Petra Lokingan.
00:26Sa edad na nobenta, si Lola Petra ang pinakamatandang preso sa Women's Correctional.
00:34Ang kanyang kaso, falsification of public documents.
00:39Sino po nagturo sa inyo ng pangalan ninyo?
00:42Itinutulomida sa eleksyon.
00:46Pero hindi kayo nakakabasa?
00:48Hindi, hindi ako makabasa.
00:51Iglulanti ako, hindi ko naman alam.
00:54Tapos, kunin na pa ako ng dala sa kulungan.
01:02Kaya nga, hindi ko alam. Iiyak na ko dyan.
01:06Disembryo, yun ang dalaan yung polis.
01:12Hanggang sa Peblilo, nilipat na ako dito.
01:16Sa Correctional?
01:17Mahina, sakitin, halos din na makalakad sa sobrang katandaan.
01:24Pero kailangan niyang magtiis sa masikip at mainit na piitan.
01:31Si Lola Petra, isa lamang sa mga presong aking makikilala
01:34sa aking pakikipamuhay sa loob ng Dorm 12 ng Women's Correctional.
01:39Mahigit isang daan ang preso sa Dorm 12 ng Women's Correctional.
02:04Dito nakakulong ang mga matatanda at may sakit na bilanggo.
02:17Kaya?
02:18Saan ang ano ni Lola?
02:35Ito ang sa inyo?
02:37Ba't wala akong kutsyon?
02:39Ayaw.
02:40Ayaw ko mahilap na tanggalan.
02:43Hindi ako makadalang.
02:44Dahil sa dami ng bilanggo,
02:46minsan daw kailangang paghatian ng dalawa ang iisang kama.
02:51Tatlong taon na dito si Lola Petra.
02:54Mismong kamag-anak ng matanda ang nagdemanda laban sa kanya.
02:59Okay na!
03:02Away sa lupa ang pinagmulan ng kaso,
03:06pero ang pinakamasakit para kay Lola,
03:08isa sa mga testigo,
03:10ang kanyang pinakamamahal na apo.
03:12Ano po ba yung pinakinin yung na dokumento?
03:16Lola na,
03:18mangmamukhang pila,
03:19nagkawasa,
03:21hindi hapike,
03:24sana sinabi ng gano'n.
03:26At tinawag lang apo ko,
03:29pilmaan na yan.
03:30Kanyan ang ginawa nila.
03:32Pilo, hindi ako makabasa.
03:35Hindi ako makabasa,
03:36kahit lasat na sinulat,
03:39may nagkinilya.
03:39So ang alam nyo lang pong basahin ay pangalan ninyo?
03:43No, pangalan ko,
03:44ako na nang ino,
03:45alam ko.
03:47Yan,
03:47no, may nagkinilya,
03:49hindi.
03:50Pero yung dokumento,
03:52hindi nyo mabasa?
03:53Hindi.
03:54Hindi ako mabasa ng dokumento.
03:56Ayon sa patakara ng Board of Pardons and Parole,
04:04kapag umapot na sa edad 80 ang isang bilanggo,
04:07maaari na siyang isama sa listahan ng posibleng bigyan
04:10ng pansamantalang kalayaan.
04:14Pero sa kaso ni Lola,
04:16tumutol sa parol ang kanyang mga komplainan,
04:18kaya hindi nakalaya ang matanda.
04:20Toh kukuman palayaan da akun.
04:26Masih lapan aku ditu,
04:28malamin aku nama dalam damsa da silnak rai.
04:32Bunga alo sa ini.
04:34Hindi ako nama katuluk.
04:37Habun.
04:39Ito likudku,
04:41sikit kuyang.
04:42It's 5 o'clock in the morning
05:00at ang buhay ng mga babae dito sa correctional
05:04nagsisimula sa pagdarasal.
05:09Magandang umaga po.
05:10Dorm 12.
05:12Ay, good morning, Lola.
05:16Sino naman po iyon,
05:17yung nandoon po?
05:19Ito po, ito po, ito po.
05:20Si, ano yan?
05:21Si Mary Rose.
05:22Ah, si Mary Rose.
05:25Good morning, Lola.
05:27Good morning.
05:28Ako po si Kara.
05:30Good morning, po.
05:32English-speaking si Lola.
05:34Pwedeng English-speaking,
05:36pwedeng Tagalog.
05:36Ah, pwedeng English,
05:37pwedeng Tagalog.
05:38Pwedeng Spanish.
05:40Pwedeng Spanish?
05:41Yes.
05:41May ano po siya sa likod, ma'am?
05:43May...
05:44May ano yan?
05:45May pilay po siya.
05:46May pilay sa likod.
05:48Ah, gawa po naman siya
05:49bumabog sa atin.
05:50Kaya,
05:51kaalala yun na lang.
05:52Oh.
05:54Tubong Zamboanga,
05:55si Mary Rose Mendoza
05:57ang isa sa pinakamahina
05:58sa mga bilanggo
05:59ng Dorm 12.
06:00Sige po.
06:02Sige po.
06:02Sige po.
06:02Sige po.
06:02Sige po.
06:02Ano po yung sakit ninyo?
06:10Ganyan,
06:11muna.
06:12Tapos,
06:13hindi na kayo nakakalakad?
06:16Kasi alung tuhog
06:17ang mahina.
06:18Okay.
06:19Kasabay ng mata ko.
06:20Kasi may...
06:21So, hindi niyo po ako nakikita?
06:23Nakikita.
06:24Parang shadow na lang.
06:2667 years old lamang si Lola Rose
06:29pero hindi na siya makalakad
06:31at makatayo.
06:33Malumanay ang kanyang boses
06:34at maganda ang kanyang mga mata
06:35pero tila ba
06:37blanco ang kanyang tingin.
06:41Labing isang taon nang nakakulong si Lola Rose.
06:44Ang kaso,
06:45illegal recruitment.
06:46Ang parusa,
06:47reclusion perpetua
06:48o habang buhay na pagkakabilanggo.
06:50Singer ako sa Japan.
06:52Ah, singer kayo sa Japan!
06:56Nag-a-attend ako ng comites
06:58sa Japan
06:59ng mga
07:00may-ari ng mga club.
07:03Ngayon,
07:04isa ako sa nanalo.
07:05Tapos,
07:06atin nangyari?
07:13Ngayon,
07:14hindi ko naman
07:15pa naintindihan ito.
07:17Ano pong hindi nyo naintindihan
07:19kung bakit po kayo nandito?
07:21Ano mo,
07:22yung kasalas.
07:27Hindi malilimutan
07:28ni Prison Superintendent
07:29Fanny Garduke
07:30ang unang araw na dumating
07:32sa correctional
07:32si Lola Rose.
07:34Masayahin daw ito
07:35at mahiling umawit.
07:36Kama na dumating siya dito.
07:38Alam mo,
07:38napakaganda ng matandang yan.
07:40Napaka-clean.
07:42She was in her
07:44mid-fifties.
07:46Hindi siya ganyan dati.
07:47Although,
07:47nang dumating siya dito,
07:49mga ilang taon lang,
07:51subagay normal na yun
07:52sa matatanda eh,
07:54na
07:54nagkakaroon ng katarata.
07:56So,
07:57medyo lumabo yung mata.
07:59Tapos,
07:59nung nagkaroon ng medical mission,
08:01napa-opera natin yung isang mata.
08:04So,
08:04yan,
08:05lumiwanag yun.
08:06Kaso lang,
08:07hindi na nasundan
08:08kasi
08:09magkasakit na siya.
08:1114!
08:1219!
08:1319!
08:1420!
08:16Denumero ang gawain sa kulungan.
08:19May oras para sa dasal,
08:21may oras para sa pag-iigib,
08:23at may oras para sa pagkain.
08:27Pinapayagan ang mga preso
08:28na gumala sa loob
08:29ng maximum security compound.
08:33Pero si Lola Rose,
08:34halos 24 oras sa kanyang kama.
08:39Sa loob ng maraming taon,
08:42ang madilim na sulok na ito
08:43ang kanyang naging mundo.
08:46Ang pinakamasakit sa lahat
08:48sa mahigit sampung taong
08:50pagkakakulong ni Lola Rose,
08:52ni minsan,
08:53hindi siya binisita
08:54ng kanyang mga kamag-anak.
08:59Ito ang dahilan
09:00kung bakit pumayag
09:01ang Women's Correctional
09:03na ipakita namin sa telebisyon
09:05ang muka ng matanda
09:06sa pag-asang
09:07may kamag-anak
09:08na makakakilala sa kanya.
09:16Mahirap ang buhay sa kulungan,
09:18pero lalong mahirap
09:19kung ang preso ay matanda
09:21at walang nag-aalaga.
09:22tubong kalinga si Lola Petra
09:36kaya minsan sa isang taon
09:38lamang siya bisitahin
09:39ng kanyang mga kaanak.
09:41Dahil walang pamilya,
09:43ang mga kapwa niya preso
09:44sa dorm 12
09:45ang nagkukusang mag-alaga
09:47kay Lola.
09:47Madalas siyang nakatingin
10:05sa malayo,
10:06naghihintay na makauwi
10:07sa yakap
10:08ng kanyang mga anak at apo.
10:12Araw-araw siyang
10:13bigo
10:14sa paghihintay.
10:15Pero iba
10:18ang araw na ito.
10:21Lola,
10:23meron po kaming
10:24surpresa sa inyo.
10:27Hilala niyo po sila?
10:28Yeah,
10:38sabar na ito.
10:41How a MRI
10:44A You
10:54Ito ang unang beses na nakita ni Lola Petra ang kanyang mga apo, simula nang siya'y makulong.
11:11Miss, miss, na-miss ko po siya kasi ang tagal-tagal ko po siya hindi nakita eh.
11:16At siya kanyang tanging pinagladasal ko lang po ay nakalaya na siya.
11:20Sa loob ng tatlong taon, hindi nasubaybaya ni Lola Petra ang paglaki ng mga bata.
11:26Ginawan po kayo ng kwintas ni Gumi o.
11:30Gumi, Gumi ang pangaroon na ito ang papay ito mayayin.
11:37Iyon ang unang beses na nakita kong bumiti si Lola Petra.
11:41Sa piling ng kanyang mga apo, sandaling lumaya sa lungkot ang matanda.
11:46Parang very sorry na wala kami nagawa.
11:48Imagine naman, 2012, 13, 14, yung parang binibisit lang siya.
11:55Parang ganun lang.
11:59Parang iniisip, ano pa ba ang pwedeng gawin para makalayasana siya.
12:03Parang lahawa ba ako na may anak ka, may apo ka, walang nagawa para sa inyo.
12:07Ayaro ba ako na may anak ka, may anak ka.
12:14Marapit ang sacrifice nyo, ate Liberty.
12:18Nga.
12:19Dahil ulila sa pamilya, nagusa ang isa sa mga preso ng dorm 12 na alagaan ng matanda.
12:25It's about three years ago, Liberty, Lola Rose.
12:56Hindi ko po na kasama ng mga kadalang mga ito.
13:02Anong tawag mo sa kanya?
13:04Nanay.
13:06Nanay talaga.
13:17Linggo-linggo naman, nag-aambag ng piso ang bawat isang preso ng dorm 12 para kay Lola Rose.
13:23Ate, ano po itong kinokolek?
13:27Para po mula sa puso para kay Tita Rose.
13:30Parang tulong po ng brigada sa kanya.
13:33Napambili po ng ibang gamit niya, katulad ng alkohol.
13:37Wala po kasing dalaw siya.
13:39Meron po naman siyang anak at asawa, hindi naman po nadating.
13:44Nadating para dalawin siya.
13:47So, parang kayo na lang?
13:49Kami na lang pong pamilya ng dorm 12.
13:53Ang kalinga na hindi maibigay ng sariling kadugo, mga kapwa preso nila ang pumupuno.
13:59Alas 7 ng umaga, inilabas ng selda ang mga matatanda ng dorm 12.
14:16Ito ang tanging oras kung kailan dumatampi ang liwanag sa mukha ni Lola Rose.
14:22Walang imig ang dalawang matanda sa aking tabi.
14:32Maya-maya, marahang bumulong sa akin si Lola Rose.
14:39Ang kanyang tanong, mapapanood ba sa Amerika ang dokumentaryong aking ginagawa?
14:45Aabot po sa Amerika itong interview na ito.
14:49Bakit po?
14:51Walang asawa si Lola Rose, pero nalaman kong meron siyang isang anak na lalaki.
14:56Louie raw ang pangalan nito.
14:58Sampung taon na niyang hindi nakikita si Louie.
15:02O sige po, sabihin niyo po.
15:04Baka po marinig kayo ni Louie, tsaka ng hipag mo.
15:06It's time niya ako dito.
15:09Ano ba na ko binasahan?
15:11Kaya pumapitigil sa akin?
15:14I always pray.
15:16Pray, pray.
15:18Dito.
15:20Marilig ko lang ang busis din.
15:22Baka nakaliputan ko na rin.
15:26Almost...
15:2911 years, I think.
15:31Hindi ko alam kung paano ko maiibsa ng kanyang pangungulila.
15:36Wala akong nagawa, kundi yakapin ang matanda.
15:40Ano po?
15:41Nakalimutan.
15:42Nagkaroon.
15:44Kara.
15:45I love for Miss Kara.
15:49I love you too, Lola.
16:01Nang malaman kong may anak si Lola Rose, isa-isa kong sinuri ang mga lumang litrato at dokumento sa kanyang kagamitan.
16:11Sa record section, hinanap ko ang listahan ng mga huling bumisita kay Lola Rose.
16:23Ma'am, ma'am, sandali lang, ha?
16:25Oo.
16:26Kasi...
16:27Oo.
16:28Ito po yung...
16:30Ito po yung nagdalaw sa kanyang...
16:32Ito! Ito! Ito! Ito! Ito!
16:33Ito!
16:36Nabuhayan ako ng loob nang makita kong isang folder na may address ng ilang nagpakilalang kaibigan ni Lola Rose.
16:4367.
16:53Malakas ang kabog sa aking dibdib. Ito na nga ba ang susi para mahanap ko si Louie?
16:59Taw po!
17:04Taw po!
17:13Taw po!
17:24Parang compound hindi ah.
17:33Nang sumasagot?
17:38Taw po!
17:43Ta-upo!
17:47Ilang beses akong kumatok sa bahay ng sinasabing pinakamalapit na kaibigan ni Lola Rose,
17:53pero walang sumagot sa aming mga katok.
18:00Ito siguro.
18:02Ay, sana naman dito meron na.
18:10Ta-upo!
18:13May kotse sa loob, pero yung malaking part ng garahe, walang laman bakante.
18:25So baka wala nga sila dito sa bahay ngayon.
18:33Makalipas ang isang oras na paghihintay,
18:35nagdesisyon kaming mag-iwan na lang ng liham sa kanilang gate.
18:39Wala man kaming nakausap, sana may maganda pa rin ibunga ang aming paghahanap.
18:45Pagbalik sa correctional, may medical mission na isinasagawa ang public attorney's office.
19:03Ay, madam! Iire-register po ba ito?
19:11Para sa medical mission?
19:13Opo.
19:14Limang piso kada araw ang budget ng gobyerno para sa gamot ng kada isang preso.
19:19Kulang na kulang ito, kaya sa mga ganitong medical mission na lamang umaasa ang mga bilanggo.
19:24Na, idediretso nyo hindi? Hirap na?
19:28Yes, parang nag-simento na yung joint eh.
19:32So, mahihirapan na siya. Tapos may yung muscle wasting na.
19:37Paano? Ibig sabihin ng muscle wasting?
19:39Yung lumiit na po lahat ng muscles niya dahil hindi nagagamit yung parehong lower extreme.
19:46Dahil na-stroke siya? So, hindi na siya makakatayo ever?
19:49Hindi na po kasi nag-simento na yun.
19:54Ayon sa doktor, simpleng arthritis lamang ang sakit ni Lola Rose.
19:59Pero dahil hindi ito naagapan o naipatherapy ng maaga,
20:02habang buhay ng hindi makakalakan ang matanda.
20:09Kailan po ba kayo huling nagpunta sa ospital?
20:13Kailan po? Natatandaan nyo po kung anong taon?
20:20Kailan po? Natatandaan nyo po kung anong taon?
20:224,000.
20:23Ano po?
20:244,000.
20:26Ano po?
20:274,000.
20:28Ano?
20:291,004?
20:30Yes.
20:3110 years ago.
20:44Sunod na pinasuri namin si Lola Petra.
20:46Diabetes ang pangunahing sakit ng matanda.
20:49Ito ang dahilan kung bakit mahina na ang kanyang paningin
20:53at bakit hindi gumagaling ang kanyang mga sugat.
20:56Definitely marami ng arthritis yan.
21:00May arthritis din?
21:02Sa edad niya, ano yan?
21:04Degenerative arthritis na yan.
21:06So yung mga ganitong classing cases, ano na dapat ginagawa dito?
21:10Dapat na nasa institution na yan for agent.
21:15Bakit mo?
21:16Kasi kailangan ng medical care ng mga ganito.
21:33Habang pabalik kami sa selda, dumaan muna si Lola Petra sa kapilya ng koreksyonal.
21:38Bakit mo kayo?
21:41Hindi ko alam kung ano ang kanyang ibinulong sa Panginoon nung mga oras na iyon.
21:58Pero sa oras ng sakit at pagkabigo, sa kanya lang sila humuhugot ng lakas.
22:05Nung araw din iyon, may libreng tawag station na itinayo ang women's correctional.
22:17Every Monday, Friday, and Saturday, may binibigay na special service yung correctional para sa mga preso dito.
22:24Binibigyan nila ng chance yung mga inmates na matawagan yung kanilang mga mahal sa buhay.
22:30So nakuha natin yung number nung apo ni Lola.
22:33Populi sumagot siya.
22:35Ang numerong aming tinatawagan ay ang apo ni Lola.
22:41Hello, Marlee.
22:42Hello, Marlee.
22:43Oh, hello.
22:44Nilolam dahito.
22:45Nilolam dahito.
22:46Katong-tongin Nilolam.
22:47Oh.
22:48Hello, Marlee.
22:50Marlee.
22:51Marlee.
22:52Marlee.
22:53Marlee.
22:54M allevi.
22:55Maawak ka sa akin.
22:57Maawak ka.
22:58Nung gusto mo makita ako, at baka labas na ako at makikita natin bago ako mamatay.
23:10Magsasakit na ako.
23:12Malami na ako, mamadalang dam.
23:15Merlie?
23:16Mele.
23:17Apo.
23:18He's got a job.
23:19You're a job.
23:20I want to do that job.
23:21Let's do it.
23:22You can do it.
23:23Let's do it.
23:24You can do it.
23:25Why did you do it?
23:26Why did you do it?
23:45I'm dead. I have been sick. I've been a lot of people. I have been a lot of people.
23:52Marley?
23:52Marley?
23:53I'm a male.
23:54Marley?
23:54Marley?
23:55Marley?
23:55Pinatay niya.
23:56Ay, maawa ka.
23:57Dika, dika ate. Pinatay niya.
23:59Marley? Marley?
24:04Marley? Gusto kong si Kara ito, si Kara, taga Manila. Gusto ka makausap ng Lola mo eh.
24:12Oh, ito yung Lola mo. Lola, ito po si Marley. Marley? Marley?
24:19Naririnig mo ba si Lola? May sasabihin ka sa kanya?
24:28Matagal kaming naghintay bago muling sumagot ang nasa kabilang linya.
24:37Marley, nandyan ka pa ba?
24:39Marley?
24:41Meron ka bang mensahe para sa Lola mo?
24:48Matapang sila.
24:51Matapang sila.
24:52Marley, nandyan ka.
24:53Marley?
24:54Marley?
24:55Marley?
24:56Akala ko wala ng pag-asang magkausap ang mag-Lola.
24:58Marley?
25:00Marley?
25:01Marley?
25:02Marley?
25:03Marley?
25:04Marley?
25:05Umiiyak.
25:06Umiiyak.
25:07Umiiyak.
25:08Umiiyak.
25:13Umiiyak siya doon.
25:14Hindi ka pa lang ako aming makulong sa kanya.
25:17Sa unang pagkakataon mula ng makulong si Lola Petra, nakausap niyang muli ang kanyang pinakamamahal na apo.
25:24Ipinaliwanag ng apo na hindi niya kagustuhan ang nangyari kay Lola Petra.
25:29At tulad ng matanda, biktima lang rin siya ng pagkakataon.
25:33Suli, pakawanin na. Ano bang, tasilan, pakawanin na.
25:43Sa mga sandaling iyon, di man napalaya sa piitan si Lola Petra, kahit papano'y napalaya siya sa lungkot at sa manang loob.
25:52Sorry daw, Merlin.
25:53Suli.
25:54Suli.
25:55Suli.
25:56Mili.
25:57Suli.
25:58Mili.
25:59Habang ginamot ni Lola Petra ang sugat ng pangungulila na natili sa kanyang kama si Lola Rose.
26:12Mag-isa.
26:15Bigo akong mahanap ang kanyang nag-iisang anak.
26:22Pero sabi nga nila, kapag nagsara ng pinto ang tadhana, may nagbubukas na bintana.
26:33Alam kong pilit na pupunuan ng mga kapwa niya preso sa dorm 12 ang pangungulila ng matanda.
26:40With the grace of the Lord, kasi kakapit kami kay Lord. Hindi kami nawalan ng pang-asa.
26:45At kakapit kami sa isa't isa. O, magtutulog.
26:48O, magtutulog.
26:49Dahil siyempre ang bawat isa kailangan ng tulong ng isa.
26:52Kaya gano'n man is an island.
26:58At sa biyaya ng malasakit, mapapalaya nila ang isa't isa.
27:03Alam ko po na isa po kayo dun sa mga pinakamahihirap na dorm dito.
27:08Maraming mga matatanda, maraming mga walang dalaw, maraming wala nang bumibisitang pamilya,
27:15maraming wala nang makain na maayos.
27:18Pero, dahil sa pagbibigayan at pagmamalasakitan ninyo sa isa't isa,
27:25kayo po ang pinakamayaman na dorm.
27:31Maraming maraming salamat po sa lahat ng mga lola at sa lahat ng mga taga-dorm 12.
27:36Isa po kayong inspirasyon at lagi po kayong nasa mga panalangin namin.
27:41Thank you. I love you po.
27:43I love you po.
27:45Ako po si Cara David at ito po ang Eyewitness.
28:13Maraming salamat sa pagtutok ninyo sa Eyewitness, mga kapuso.
28:29Anong masasabi ninyo sa dokumentaryong ito?
28:32I-comment nyo na yan, tapos mag-subscribe na rin kayo sa GMA Public Affairs YouTube channel.