Memleket Meseleleri - Prof. Dr. Sıla Akhan| Doç. Dr. Bilal Bağış | Prof. Dr. Yusuf Dinç | Helin Çelik | 21 Ağustos 2024
Ülke TV'de Arzu Yıldırım Şenlik'in sunumuyla ekrana gelen Memleket Meseleleri’ne bu bölüm Prof. Dr. Sıla Akhan, Doç. Dr. Bilal Bağış, Prof. Dr. Yusuf Dinç, Helin Çelik, Av. Eyüp Can konuk oldu. Programda siyasette bürokratlara çağrı tartışması ve siyaset gündeminin öne çıkan başlıkları konuşuldu.
Category
🗞
NewsTranscript
00:00:00Ülke TV ekranlarına hoş geldiniz efendim saatlerimiz 21'i gösteriyor memleket meseleleri programıyla karşınızdayız yaklaşık 3 saat boyunca öne çıkan başlıkları sizlerle paylaşacağız değerli konuklarımızla birlikte değerlendireceğiz önemli başlıklar var gündemde genel olarak ekonomi başlıklarıyla konuşacağız ekonomi başlıklarını değerlendireceğiz hemen konuklarımı sizlerle paylaşayım Fatih Sultan Mehmet vakıf üniversitesi öğresim üyesi DOÇ'a
00:00:30Doktor Bilal Bağış bizlerle birlikte hoş geldiniz efendim yayınımıza Merhaba Yayınar J Okonomist Profesör Doktor Yusuf Dinç bizlerle birlikte hoş geldiniz efendim yayınımıza Hoş bulduk Arslanım Yayınar Çok teşekkürler Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Profesör Doktor Sıla Akman'da bizlerle birlikte efendim hoş geldiniz yayınımıza Teşekkür ederim hoş bulduk Şimdi tabii ilk olarak başlayacağız maymun çiçeği başlıklarıyla maymun çiçeği hastalığının detaylarını konuşmak istiyorum ki uzun zamandır aslında gündemde olan bir başlık
00:01:00şöyle bir değerlendirmek isterim zaman zaman iddiaları duyduk Türkiye'de görüldüğü gibi ama şu dakikalarda artık şunu söyleyebiliriz ki Sağlık Bakanlığı'ndan gelen açıklamayla birlikte şu anda Türkiye'de yok ama tabii bu olmayacağı anlamına gelmiyor neler yaşanabilir eğer şu Türkiye'de görülürse şu anda dünyadaki vakalarda neler yaşanıyor hocam sizden dinlemek isteriz neler söylersiniz hocam sözü size bırakayım Teşekkür ederim maymun çiçeği hastalığı aslında bu son yayılım özelliğiyle
00:01:31önemli bir hale geldi öncesinde de eskiden beri bilinen bir enfeksiyon bir zoonoz gene hayvanlardan insana geçmiş ve insandan insana bulaşma özellik kazanmış virüslerden bir tanesi ama bir koronavirüs gibi değil çünkü koronavirüsta bir RNA virüsüydü bu virüsler biliyorsunuz RNA ve DNA olmak üzere yapılarına göre ayrılıyorlar ve RNA virüsleri her zaman için böyle bir salgın için yeni bir yeniler ortaya çıkan enfeksiyonlar için önemli bir problem teşkil ediyorlar
00:01:58ama bu bir DNA virüsü bunun da başka özellikleri var ve böyle bir mutasyonla özellik kazanınca dikkatisi çekecek bir hale geldi üzerinden bir şekilde dikkat edecek önlemleri alırsak da aslında problem çözülebilir çünkü burada hem aşısı hem tedavisi olan ve çok daha aslında farklı seyirlerde olan bir virüse karşı karşıyayız
00:02:241970'den beri aslında ilk vaka bildirilmişti Kongo Cumhuriyeti'nden ve ondan beri hep böyle sporidik vakalar ya da endirik bir şekilde Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nden varlığını sürdürüyordu zaman zaman ataklar yapıyordu ama 2022'de de böyle bir atak daha büyütücü bir atak yaşanmıştı.
00:02:44O zamanki kol biraz daha ılımlı olan bir koldu. Bunlar Batı Afrika ve Orta Afrika olmak üzere iki koldan ilerleyen, iki kökenden giden kollardı. Orta Afrika kolu biraz daha agresif ya da biraz daha ölüm oranı yüksek olan koldu ama diğer kol 1A, 1 ve 2 diye söyleyebiliriz. Batı Afrika koluydu 2022'deki ve daha ılımlı bir koldu.
00:03:08Aslında Dünya Sağlık Örgütü'nün dikkatini çeken ya da biraz daha alarma geçiren kısım, bu kolun biraz daha mortalitesi yüksek olan kolun yani Orta Afrika kolunun bir mutasyona uğraması ve bunun kıtaları atlaması aslında problemi teşkil ediyor. Yani bir yayılım kolaylığı sağladı virüs kendine. Daha kolay bulaşabiliyor, daha kolay yayılabiliyor. Bu ürkütücü tarafı aslında virüsün.
00:03:36Burada tabi ki izolasyonlar, vakaların tespiti ve bütün bunlarla kontrol edilebilir özelliklere sahip. Bunlara dikkat etmek gerekecek. İşte İsveç'de biliyorsunuz vakalar bildirildi. O 1B olarak tanımlanınca zaten bunun bir Orta Afrika kolu olduğu anlaşıldı.
00:03:54Onun dışında Pakistan'da ve birçok başka ülkede de tek türlü vakalar başladı. Bizim de bu açıdan dikkat etmemiz gerekiyor ve atlamamamız gerekiyor. Zaten çok da...
00:04:03Ne yapmamız gerekiyor hocam?
00:04:05Virüs değil. Tanıyıp düzgün koymamız gerekiyor. Bu virüs çok da böyle görünen lezyonlar yaptığı için tanısı çok da zor olan bir virüs değil aslında.
00:04:16Yani bu ilk başta böyle kısa bir ateş döneminden geçiyor kişiler. Kısa bir viremisi var virüsün kanda dolaştığı. Ondan sonrasında da cifte döküntüler başlıyor.
00:04:29Yani ateş biter bitmez bu döküntülerle kendini, klasik seyri bu şekilde. Döküntüler de şöyle bir özellikte. Önce kırmızı lekeler şeklinde başlıyor. Daha sonra bunların içi sıvıyla dolmaya başlıyor ve bizim palpable dediğimiz elle dokunduğumuzda hafif şişkince bir hale geliyorlar.
00:04:49Daha sonra içinde şeffaf ya da böyle biraz daha cerahatimsi böyle bir takım şişliklerle kendini gösteriyor. Bu aşamadan sonra yani bu içindeki içerdiği sıvılar, bulaştırıcı birçok virüs içeriyor. Bunlar açılarak iyileşiyorlar.
00:05:07Yani tıpkı sivilcenin içindeki cerahatin boşalması ve kabuk tutması gibi düşünün. Bunlardan çok da fazla olduğunu ve bunların açılarak kuruyarak iyileştiğini. Bu aşamada bulaştırıcı olduğunu bilmemiz, iyi bir izolasyon yapmamız gerekiyor. Kişileri bu şekilde takip edersek aslında kendi kendine de iyileşebilir özelliği de var.
00:05:28Hocam şimdi aslında koronavirüsten farkında biraz konuşmak lazım özellikle bulaşıcılık anlamında. Yani biliyorsunuz koronavirüs döneminde çok sıklıkla konuştuk işte soluktan geçebiliyor ama bu sanırım sadece temasla geçebilen bir hastalık öyle değil mi?
00:05:45Evet bu fiziksel temasla geçiyor. Bu lezyonların açıldığı zaman üzerindeki kabuklarda virüsler barınıyor. Sizin de işte elinizde değerse, elinizde de bir çizik varsa ya da deri bütünlüğü bozulmuşsa bulaşabilir.
00:05:58Solunum yolu bulaşması çok zor ancak şöyle düşünmek lazım bu lezyonlar deride olduğu gibi ağız içinde mukozalarda da var ve ağız içindeki lezyonlarla da gene karşınızdaki karşı karşıya gelirse uzun süreli zamanlarda gene bulaşabilir ama esas bulaşıcılığı fiziksel temas ve bu yaralardan bulaşıyor.
00:06:20Esas virüs içeren lezyonlar bunlar. Kanda böyle çok fazla bir dönem dolaşmıyor. Bunlarla izolasyonda vesaire dikkat etmek gerekiyor. Bir de bunlar mesela bu lezyonlardan bir objenin üzerine bu virüsler yayılsa bir yerde dursa herhangi bir ortamda da virüs uzun süre arasında canlılığını koruyor.
00:06:41DNA virüslerinde böyle bir özelliği var. Dış ortama dayanıklıdırlar. Böyle çok kolay ölmezler. Sadece onun iyi temizlenmesi gerekir. Yani orada kalır hani hiç temizlenmeyen bir yer düşünün oraya virüs bulaştıysa aylarca kalabilir ama orayı sıcak bir suyla temizlerseniz de hemen inaktif olur. Yani temizlik kurallarına dikkat ettiğimiz zaman da kolaylıkla geçebileceğini de bilmekte fayda var.
00:07:08Hocam şimdi tabi pandemiden kalma bir alışkanlık da var bizde. Hemen akıllara şu soru işareti geliyor. Yeni bir kapanma yolda mı? Yine biz tekrar evlere mi kapanacağız? Onu merak ediyoruz. Neler söylersiniz?
00:07:21Yeni bir kapanmanın çok olacağını hiç düşünmüyorum. Çünkü en son Türkiye'de 77 Şubat ya da Mart ayına kadar çiçek aşısı yapılmış. Dünyadan da eridike olduğu için artık çiçek aşısı hiç yapılmıyor ondan beridir.
00:07:36Ve bundan sonra doğanların çiçek aşısı yok. Çiçek aşısı olanlar aynı aileden gelen bir virüs olduğu için %85 oranı da koruyor. Yani toplumun bu kesimi aslında korunuyor. Daha çok 77'den sonra doğanlar aşısız olduğu için risk altında.
00:07:54Bu aşıdan bu kadar büyük bir kesimi yani biliyorsunuz koronada hiç kimsenin bir bağışıklığı yoktu ve sıfırdan bir virüsle mücadele etmek gerekti. Aşısı yoktu, tedavisi yoktu. Hepsi yeniden yapılmak zorunda kaldı. Böyle bir durum söz konusu değil.
00:08:12İkincisi soğunum yola bulaşan virüsler tabii ki çok daha kolay bulaşabiliyorlar. Burada bu belli özelliklerine virüsün dikkat edersek önlemler alarak biraz daha kolay korunabiliriz. Kişinin hasta olduğunda saklanması, gözden atlanması mümkün değil. Gerçekten çok semptomatik, hasta için çok sıkıntılı geçen bir hastalık.
00:08:34O yüzden de bu dönemlere dikkat etmek gerekiyor. Ama uzun sürede iyileştiği için yani 2-4 hafta en az bu kişiler, normal imdüs sistemi sağlıklı bir kişi de bu kadar daha altta yatan bir hastalığa rağmen daha da uzun sürede iyileşir. Bu da demektir ki bulaştırıcının devam edeceğini, ev ortamında kesinlikle bulaşacağını, bu dönemlere dikkat etmek gerektiğini de unutmamak gerekir.
00:09:00Hocam şimdi biz pandemi döneminde de aslında ilk olarak korona virüsü duyduğumuzda yani akıl almaz böyle görüntülerle karşı karşıya kalmıştık. İtalya'dan gelen, Çin'de böyle bir anda düşüp bayılan hasta görüntüleri görmüştük.
00:09:13Ama bunları aslında biz hiç görmedik gerçek hayatımızda yani birçok korona virüse yakalanan vatandaş oldu ama yani o semptomlarda aslında biz kimseyi görmedik. Şimdi tabii maymun çiçeğini de konuşurken yani öyle hastalar, öyle görüntüler görüyoruz ki tabii insan yani korkuyor bu hastalık işte Türkiye'ye gelirse böyle mi olacağız hepimiz yani eğer bu hastalığa yakalanırsak.
00:09:35Yani bu görüntüler hakkında da elbette her hastada farklı seyrediyordur öyle değil mi? Yani nasıl değerlendirirsiniz o görüntülerdeki aslında hastaları?
00:09:44Hastalarda yayılım açısından aslında lezyonlar çıkmaya başladıktan sonra yayılım kişiden köşeye değişir ama bir yayılım gösterir. Yani vücudun her yerinde, ellerde, ayaklarda, avuç içlerinde, ayaktabanları da hani asla kapsayacak şekilde, ağız içinde gibi yani aslında birçok yere yayılır bu döküntüler.
00:10:07Biz bu döküntüleri başka birtakım viral enfeksiyonlarla da işte zonaydı, suççaydı, el ayak ağız hastalığıydı gibi hani benzeyen vezikül dediğimiz kısmı onlara da benzeyen birtakım karışıklıklar yapabilir ama burada çok ayrıntı birtakım ipuçları da oluyor.
00:10:22Yani bu döküntülerin şeklinden, nereden başladığından, nasıl yayıldığından gibi giden klinik olarak da çok fazla ipuçları var ama tabii ki en doğru sonucu da genel laboratuvarda PCR olarak verecektir.
00:10:34Bu lezyonların boyutunu şimdiden tahmin edemeyiz ama immün sisteminiz ne kadar işte zayıfsa ya da ayakta yatan, böyle immün sistemini baskılayan bir ilaç alıyorsanız ya da böyle bir hastanız varsa yayılma ihtimali ya da iyileşmesi uzayacaktır.
00:10:49Ama diğer durumlarda o kişinin kendiyle ilgili bir seyir gösterecektir. Yani çok yakın takip edilmesi gerekir hastaların.
00:10:59Çünkü bu iyileşirken ki bu işte akan ya kabuk tutan yaralar vesaire bunlar aynı zamanda viral enfeksiyonların en büyük problemlerinden bir tanesi üzerine bakteriyel bir etkenin de eklenebilmesi.
00:11:12Bu sefer antibiyotik kullanmak gerekir. Bunların iyi bir şekilde temizliğini devam etmesi gerekir. İyi yönetilmesi gerekir. Yani bu hastalığın aslında her aşamasında nasıl bir seyir olduğunu zaman içinde de biz de göreceğiz eğer hasta olursa.
00:11:28Fakat herkeste de biraz daha farklı seyretmekle beraber en başında kısa bir ateş olduğunu söyleyebilirim. Göz bulgalarının burada biraz daha on plana, konjiktilikler bile, faritler vesairelerin karşımıza çıkacağını, oyundaki lembezlerinin biraz şişebileceğini ve döküntülerin de aşama aşama başlayacağını söyleyebilirim.
00:11:48Bu aşamalarda doktora başvurmak gerekir. Önce kızımı kırmızı lekeler başladığı anda daha içine sıvılar doğmadan doktora gitmek ve gereken işlerlerin yapılmasında fayda var. Çünkü kontrol edildiğinde başvetmek çok daha kolay olacaktır.
00:12:04Şimdi herhalde koronavirüste farkını konuşurken şunu söylemek mümkün, yani koronavirüste bazı işte bu hastalığı geçirenler, koronavirüsü olanlar hissetmeden yani semptomsuzla geçirenler çok fazla oldu. Aslında bu da biraz yayılımı arttırdı diyebiliriz ama bu hastalığın neredeyse öyle bir ihtimali yok değil mi?
00:12:22Yani maymun çiçeği hastalığına yakalanan bir kişinin anlamama ya da semptomsuz geçirme gibi bir olasılığı sanırım yok. Yani bu da herhalde yayılımın daha artmamasına da sebep olabilir. Öyle değil mi?
00:12:34Evet, bunun gerçekten hani tanık olması çok daha kolay, atlanmaması zor ve toplumun belli bir kesiminin de bağışık olduğunu göze almamız gerekiyor. O yüzden de koronavirüsten önemli farkları var.
00:12:49Burada biraz daha hani dikkatli bir şekilde, bir şekilde eğer işte belli özellikler başlıyorsa, şikayetler başlıyorsa, çünkü virüslerin hepsinin belli sistemlere yönelik bazı afiniteleri, biraz daha çok tutulma durumları değişiyor.
00:13:08İşte mesela koronada akciğerler ya da kalp ya da solunum sistemini özellikle çok etkilediğini biliyoruz, damar sistemini çok etkilediğini biliyoruz. Burada da ciltte aki lezyonlarla kendini göstereceği için ve bulaşığında fiziksel temas gerektirdiğini söyleyebiliriz.
00:13:25Peki, hocam var mıdır sormak istediğiniz bir şey?
00:13:28Var aslında. Sıla hocama teşekkür edeyim, çok güzel bilgilendirdi. Bilgilendirmede biz bazen ölçüyü kaçırıyoruz galiba. Ben 99 depreminde hatırlıyorum.
00:13:41İşte insanlarda deprem endişesi olunca bilgilendirme anlamında işte ne yapacağız biz bundan sonra anlamında mantıklı konuşmaları insanlar kabul ediyordu.
00:13:53Fakat sonra bunların ayarı bir kaçtı nasıl olduysa. Bizim millet de zannederim çok fazla yüklenince artık deprem olacaksa olsun diye bazıları yapması gereken eylemleri, alması gereken tedbirleri de almayı da verdi yani.
00:14:07O yüzden bu pandemi konusunda da bence artık çok bunalmış bir toplumuz. Doğru yönetmek lazım süreci. Bir haberler geldikten sonra şimdi bizde bir sistematik bir mekanik içinde topluma bilgilendirmeleri yapılıyor.
00:14:26Sıla hocama da yine tekrar teşekkür edeyim ama iki aynı şey olmamakla beraber covid pandemisinde maskenin önemli olduğunu bunda ise eldivenin önemli olabileceğini anlıyorum.
00:14:41Hocamın dediği gibi lezyonlar çıkmadan müdahale etmek lazım yoksa sağlık çalışanları için can sıkıcı bir hal alıyor zannederim. Onları cerahati boşaltma kısmı.
00:14:54Buraları da iyi anladım fakat hocamın bahsettiği coğrafyaların daha ılıman coğrafyalar olduğunu hastalığın görüldüğü coğrafyaların daha ılıman yerler olduğunu söyleyebilirim.
00:15:09Bilmiyorum kış şartlarına çiçek nasıl tepki veriyor hocam ben gerçekten bunu merak ettim. Afrika'nın önemli bölümü kışı olmayan ülkeler bizde daha çok işte kışımızın sert olduğu yerler de var daha kuzeydeyiz.
00:15:25Acaba kış şartlarında bu hastalık görülüyor mu yoksa bir farkı yok mu?
00:15:33Şimdi virüs bir yere taşındıysa o ülkede başka birine yine fiziksel temasla bulaşır. Çünkü kuruluğa ya da böyle ortamda kalabilecek bir virüs yani dış şartlara dayanıklı bir virüs.
00:15:47Kongo Cumhuriyeti bunun hep merkezde olmuş ve orada hep hem ilk vaka oradan bildirilmiş hep orada hep küçük küçük salgınlar olmuş.
00:15:56Fakat oradaki problem aslında virüsün hiçbir zaman tam kontrol altına alınmamış olması.
00:16:02Yani virüs böyle hiç kontrol altına alınmadığı için yani aşısı var mesela şimdi aşılar gönderiliyor Afrika'ya.
00:16:09Mesela o aşılanma dönem çünkü hem karşılaşma öncesi hem karşılaşma sonrası aşı yapılabilir ve önlenebilir.
00:16:17Tam baskılanmayınca bu koronada da biliyorsunuz defalarca başımıza geldi tam baskılanmayan durumda virüs çoğaldıkça değişiyor.
00:16:25Değiştikçe çeşitli özellikler yaşamla ilgili daha kolay tutunabilir özellikler kazanıyor.
00:16:31Burada da virüsün aslında daha kolay ulaşabilir bir takım özellikleri değişmiş oluyor ve bu bir mutant yani şu andaki.
00:16:39O yüzden de bu şartlardan yani kıştan yazdan değil aslında bir kez sıçradığımı o ülkede tutunabilmesini engellemek lazım.
00:16:49Peki. Var mıdır hocam sormak istediğiniz bir şey?
00:16:52Doğrudan sorum yok. Hocamıza çok teşekkür ediyorum. Aydınlatıcı bilgiler paylaştırar.
00:16:59Ancak işin iktisadi boyutuyla ilgili belki bir iki cümle eklemek gerekiyor.
00:17:04Hem mevcut maymun çiçeğinin küresel bir salgın halini almamış olmasının aslında çok ciddi bir şans olduğunu hocamız da ayrıntılarıyla ya da dolaylı olarak altını çizdiler.
00:17:17Hem bu salgının ortaya çıktığı bölgenin aslında küresel ekonomi için mevcut durumda en azından çok ciddi önem halisinden ya da COVID salgınındaki gibi arz zinciri kırılmalarının küresel ekonomiyi enflasyonüst baskıları nasıl arttırdığını hatırlıyoruz.
00:17:35İstihdamı, üretimi, küresel üretimi...
00:17:40Şimdiden öyle bir endişe var aslında. Öyle değil mi maymun çiçeği içinde? Zaten ekonomiyi konuşurken hep o döneme gidiyoruz ya hocam.
00:17:49Yani yeni bir salgında tekrar Türkiye ve hatta dünya neler yaşar ekonomi anlamında da onu da konuşmak isterim elbette.
00:17:56Elbette mevcut durumda henüz çok büyük riskler yok.
00:18:03Ancak sizin de doğru bir şekilde altını çizdiğiniz gibi çok rehavete de kapılmamak gerekiyor.
00:18:10Dikkatli olmak gerekiyor.
00:18:13Salgının bundan sonraki seyri küresel boyutta nasıl yayılacağı, bununla ilgili alınacak kocalarımızın da altını çizdiği gibi sağlıkla ilgili boyutlarda alınacak önlemler bunlar çok ciddi konular.
00:18:26Yine korona dönemine geri dönecek olursak o dönemde arz zinciriyle ilgili kırılmalar özellikle emtia fiyatlarındaki artışlar, enflasyonist baskı ve ardından hükümetlerin bunlara reaksiyon vermek zorunda kalmaları,
00:18:41mali boyutuyla, parasal boyutuyla bunun devamında getirdiği enflasyonist baskı.
00:18:47Belki programın geri kalanında onları daha çok konuşacağız.
00:18:51Ancak o pandemi sürecinin etkilerini bugün hala yaşıyoruz.
00:18:57İstihdam tarafında, para politikası tarafında o etkileri tekrar önümüzdeki dönemlerde yaşamamak için belki çok fazla rehavete kapılmamak gerekiyor.
00:19:09Önlemleri elden bırakmamak gerekiyor.
00:19:13Çok daha dikkatli olmak gerekiyor.
00:19:15Oraya gelelim hocam.
00:19:16Sıla Hoca'yı isterseniz bir böleyim size kısa bir virgül koyayım.
00:19:20Çünkü Sıla Hoca'mla biraz daha şöyle bir detaylara birkaç soru daha soracağım.
00:19:24Hastalıkla ilgili ardından ekonomi boyutlarına sizinle değerlendirmek istiyorum.
00:19:28İktisatçılar bu konuları seviyor hocam yapacak bir şey yok.
00:19:31Bilal Hoca'm hemen ekonomiye getirdi konuyu ama hemen size birkaç soru daha sorayım hastalıkla ilgili merak edilenlere.
00:19:36Dikkatli olmak gerekiyor onun altını çizdik.
00:19:39Hemen geleceğiz oraya da tabii detayları konuşmamız lazım.
00:19:42Çünkü tabii ekonomi etkisi yani neredeyse kaç senedir aynı şeyi konuşuyoruz.
00:19:47Yani pandemiden sonra ekonominin toparlanma sürecini konuşuyoruz.
00:19:50Maymun çiçeği de inşallah aynı şeyleri yaşatmaz ama.
00:19:52Şimdi hocam ne gördük?
00:19:54Sayın hocam da söyledi Yusuf Hocam da maskeleri görmüştük.
00:19:57Yani artık maymun çiçeği yayılırsa Türkiye'de ne göreceğiz?
00:20:01Eldiven mi göreceğiz?
00:20:02Vatandaşlar eldivenlerle mi önlem almaya çalışacak?
00:20:05Yani bireysel olarak ne önlem alabiliriz?
00:20:07Bu arada şunu da belirteyim asentomatik dediğiniz bir birey olarak aslında koronavirüs döneminde
00:20:13ben mesela yani habere gitmiştim ve bir aşı için aslında istiyordum.
00:20:19Yani aşı gönüllüsü olmak isterken ben koronavirüsü öğrenmiştim.
00:20:22Koronavirüsü olduğumu tam işte o yayan asentomatik dediğimiz kişilerden biriyim.
00:20:27Ama bu tabii hastalıkta sanırım böyle bir şey yok.
00:20:29Burada nasıl önlem alabiliriz onu sormak isterim.
00:20:32Arzu yayılırsa değil de ben hocamdan anladığım ülkeye sıçratmam.
00:20:36Sıçratmamak gerekiyor.
00:20:38Hiç sınırdan geçirmemek gerekiyor.
00:20:40Bilmiyorum doğru mu anlıyorum.
00:20:42Evet yani ülkeye çıkması olasılığı var tabii ki.
00:20:46Çıktığında da onu izole etmek, iyi kontrol etmek, takip etmek gerekiyor.
00:20:50Yani yayılmasını engellemeye çalışmak gerekiyor.
00:20:52Aslında sizin de bahsettiğiniz gibi bir yandan da sağlık çalışanları burada çok büyük bir risk altındalar.
00:20:57Çünkü örnek alınması vesaire de çok önemli.
00:21:01Bulaşmaması için bir kere en başta bir eldiven takmak ancak sağlık çalışanları için gerekli muayenede vesaire de.
00:21:12Sadece şunu bilmek hatta unutmamak bence önemli.
00:21:16Toplu taşımalar işte ne bileyim çok genelde kullanılan yerlerde aslında çok basit bir temizlikle gidebiliyor.
00:21:26Ama belli köşeler vesaireler ya da kullanılamayan durumlarda kısa bir şeyle işte ufak bir dezenfektan, mendille vesaireyle hani silinerek temizlenebilir.
00:21:36Hemen inaktive olur.
00:21:38Ama temizlenmeyen yerde de kalır.
00:21:41Ve bu açıdan da belki toplu kullanılan alanlar bu açıdan tehlikeli ve sık temizlenmesi gerekir.
00:21:49Onu söylemek gerekir.
00:21:51Onun dışında da aslında isterseniz gebelerin kendini koruması, çocukların biraz daha hassas olduğunu çünkü daha sıkı temaslar oluyor çocuklarda.
00:22:01İşte düşüyorlar vesaire deri bütünlüğünün bozulduğu alanlar çok olabiliyor.
00:22:06Bu aşamalarda temizlik kurallarında hemen yıkamaları sadece düz bir suyla da gidebilecek bir şey çünkü.
00:22:13Bütün bunlara dikkat etmekte fayda olduğunu hani belirterek giderek ya da vakaları dikkat ederek aslında kontrol edilebilir diye düşünüyorum.
00:22:21İlk öğretimde özellikle bu tip hastalıklar daha kolay yayılıyor değil mi hocam?
00:22:27Çocuklar daha oyun oynarken el ele, kol kola.
00:22:31Tabi sarılacaklar vesaire.
00:22:33Hani bunlardan psikiyatral temaslarda bu tip şeyler söz konusu olabilir.
00:22:37Ama tabi ki hasta olan kişinin de okula gitmesi ya da böyle normal hayatını çok devam ettirmesi birkaç hafta boyunca mümkün olmayacaktır.
00:22:47Halsizlik vesaireyle hasta kendini gerçekten de bir iş yapabilecek ya da okula gidebilecek durumda da hissetmez.
00:22:54O açıdan da onun da ayrıca izolasyonu, onun da hastaneye gidip tanısının konması da önemli ve ev içinde de mutlak bulaşır.
00:23:05Bu aşamada evde pek kaçınmak mümkün değil.
00:23:08O açının evdekileri de korumak açısından da yine bunlara dikkat etmek gerekecek eğer vaka görülürse.
00:23:15Epeyce bir su kullanacağımız bir dönem eğer bu hastalık görülürse.
00:23:21Yani hijyenin yine aslında çok daha etkili olması gerektiği bir dönemdeyiz.
00:23:25Onu da altına çizmiş olalım değil mi hocam?
00:23:27Su kaynaklarının önemini de konuşabiliriz.
00:23:30Düz su yani 70 derecelik bir suda 5 dakikadan fazla canlı kalamıyor.
00:23:35Bir objeyi sıcak suya da tutmak ya da temizlikteki her türlü dezenfektanlar, klor içerenler, her türlü dezenfektanlar çok kısa sürede inaktif olabiliyor.
00:23:46Basit bir silmeyle vesairede korunabiliriz.
00:23:50Peki Sıla Hocam çok teşekkür ediyorum, buyurun.
00:23:52Hocamıza çok özür dileyerek aklıma gelmişken sormak isterim.
00:23:57Türkiye'de henüz teşhis edilmiş bir vaka yok ancak bulunduğu bölge itibariyle Türkiye'nin riskten çok uzak olduğunu ifade etmek mümkün mü?
00:24:06Son olarak onu sormuş olayım.
00:24:09Dünyada herhangi bir yerin bundan uzak olabileceğini düşünemiyorum.
00:24:13Zaten biliyorsunuz Filipinler'de vaka bildirildi, Güney Amerika'da vaka bildirildi.
00:24:17Her zaman için tetikte olmak ve vaka çıkabileceğini de bilmemizde fayda var.
00:24:24Yoksa dünyanın bu hareketi içinde hiçbir yer aslında korunuyor diyemeyiz.
00:24:32Peki. Hocam çok teşekkür ediyorum.
00:24:34Değerli katkılarınız için iyi akşamlar diliyorum.
00:24:36İyi akşamlar.
00:24:38Evet devam edelim efendim.
00:24:40Şimdi tabii öğrendik nedir maymun çiçeği hastalığı, etkileri nelerdir, neler yapmamız gerekir.
00:24:45Yayılır mı Türkiye'ye?
00:24:47Aslında uzak bir ihtimal değil ama tabii biz şimdi buradan ekonomiye döneceğiz.
00:24:52Ekonomiye etkisi nasıl olur?
00:24:54Senelerdir konuştuğumuz bir koronavirüs etkisi var.
00:24:57Ekonomi de uzun zamandır sadece Türkiye'de değil tüm dünyayı etkileyen,
00:25:01kapanmalara sebep olan koronavirüsü geride bırakırken,
00:25:04geride bırakmadığımız bir şey var ki bize kalan ekonomik sıkıntılar elbette ki koronavirüsten.
00:25:10Şimdi tabii olası bir pandemi tekrar bizleri nasıl etkiler,
00:25:14küresel ekonomiyi nasıl etkiler bunları da konuşmak lazım.
00:25:17Devam edeceğiz Bilal Bağış'la.
00:25:19Hocam nasıl etkiler hemen size sorayım.
00:25:21Evet biraz önce başladığım yerden devam edeyim.
00:25:26Tabii 2020'deki pandemi özellikle başladığı bölge itibariyle,
00:25:32çünkü Çin hatırlayalım özellikle 2010'lu yıllarda artık küresel ekonominin motoru haline gelmiş.
00:25:40Küresel ekonomi için, o motorların, o çarkların dönmesi için kritik bir ülke konumunda.
00:25:47Ve pandeminin tabii o bölgede başlamış olması, ağırlık merkezinin orası olmuş olması,
00:25:52bütün küresel ekonomiyi ciddi anlamda etkilemişti.
00:25:55Bugün tabii mevcut küreselleşme resmi içinde,
00:26:00mevcut iktisadi finansal yapının senkronizasyonu resmi içinde,
00:26:05bu tip salgınların, küresel salgın dalgalarının gerçekleştiği bölgeler hakikaten çok önemli.
00:26:13Ben o yüzden bugün bahsettiğimiz maymun çiçeği henüz tabii küresel bir salgın boyutunda değil ancak,
00:26:20olması durumunda küresel bir salgın ciddi bir küresel salgın boyutuna gelmesi durumunda,
00:26:27küresel ekonomiyi aynı boyutta etkileyebileceği endişesini taşıyan insanlardan biriyim.
00:26:34Nitekim 2020'deki pandemiyi hatırlayalım.
00:26:37Arz zinciri kırılmaları, özellikle ara malların, MTA'ların dünyanın farklı bölgeleri arasındaki taşınması sürecinde yaşanan sorunlar,
00:26:48hem üretim hem mal ve hizmetlerin taşınması ciddi anlamda sorunlu hale gelmişti.
00:26:55Ve bu tabii maliyet baskıları oluşturmuştu.
00:26:59Arz tarihi dengesizlikleri ciddi bir enflasyonist ortam oluşturmuştu.
00:27:05Sadece bu değil, tabii bu tip arz yönlü negatif şoklar üretimi ciddi anlamda olumsuz etkilemişti.
00:27:14İstihdamı ve makro finansal ve ileri ciddi anlamda olumsuz etkilemişti.
00:27:20Ancak sonrasında ülkelerin verdiği reaksiyonlar da aslında bu olumsuzlukları büyütmeye devam etmişti.
00:27:29Bazı ülkelerde tabii mali politikalar boyutuyla reaksiyon verilmişti.
00:27:34Bazı ülkelerde ciddi karşılıksız para basımı yoluyla, özellikle Amerika'daki senaryoyu aklımıza getirelim.
00:27:412020 ile 2022 arasındaki karşılıksız basılan para ki Amerikan Merkez Bankası'nın bastığı para miktarı birkaç katına çıkmıştı.
00:27:532022 Haziran'a geldiğimiz zaman Amerika'da enflasyon son 40 yılın zirvesi %9'lu seriyeleri bulmuştu.
00:28:03Dünyanın birçok ülkesinde işsizlik rakamları tarihi zirvelerini yakalamıştı.
00:28:09Türkiye'de görece az da olsa bu durumdan olumsuz etkilenmişti.
00:28:15Dolayısıyla bu tip küresel salgın veya salgın ihtimalleri ciddiye alınması gereken,
00:28:23ivedi bir şekilde önlemlerine alınması gereken önemli konular.
00:28:27Ancak mevcut durumda hem bu sorunun başladığı bölge,
00:28:32hem henüz ciddi bir küresel salgın haline gelmemiş olması maymun çiçeğinin biraz açıkçası yüreğimizi rahatlatıyor, ferahlatıyor.
00:28:42Ancak bu biraz önce suna hocamızın da altını çizdiği gibi önlemler alınmaması anlamına gelmiyor.
00:28:50Yusuf Hoca'nın da dediği gibi ilkokuldan başlayarak hayatın her evresinde, iş yaşamında da almamız gereken önlemler var.
00:28:59Fakat küresel ekonomi bugün artık hem ekonomi boyutuyla hem finansal boyutuyla,
00:29:05hem real ekonomi ve iş yaşama boyutuyla o kadar entegre hale gelmiş durumda ki,
00:29:13her gün milyonlarca insanın seyahat ettiği dünyanın bir tarafından diğer tarafına
00:29:19ve insanların sürekli iletişim içinde olduğu, temas içinde olduğu, fiziksel temas içinde olduğu,
00:29:26günümüz şartları içinde her küçük sorun bu bazen hastalık olur, bazen daha farklı bir finansal olumsuzluk olur,
00:29:36bazen real ekonomik bir olumsuzluk olur, bazen emtia piyasalarındaki farklı bir problem olarak karşınıza çıkar bu problemler.
00:29:45Ve bunlar artık mevcut küresel resim içinde ya da küreselleşme resmi içinde.
00:29:51Dünyanın neredeyse bütün ekonomilerini %100 aynı boyutta olmasa da olumsuz etkileyebiliyor.
00:29:59Dolayısıyla pandemiden öğrendiğimiz dersleri tekrar hatırlayarak önlemleri zamanında almak gerekiyor.
00:30:08Belki bu anlamda da aslında 2020'deki pandemi çok şey öğretmiş oldu, önemli bir şans da oldu.
00:30:16Bütün insanlık için, bütün dünya için.
00:30:19Biz bazen Türkiye'deki krizleri konuşurken, 2001 yılında örneğin o dönem bir kriz yaşamış olmamızın bize çok büyük faydalar getirdiğinden bahsederiz.
00:30:31Bankacılık sistemimizi çok ciddi anlamda sağlamlaştırmıştık, güçlendirmiştik.
00:30:36Bu sayede örneğin bütün küresel ekonominin olumsuz etkilendiği 2008 krizinden Türkiye çok daha az etkilenmişti.
00:30:44Bir teğet geçiş söz konusu olmuştu.
00:30:47Dolayısıyla 2020'nin pandemi sürecinden öğrendiklerimizle belki maymun çiçeği gibi ya da bundan sonra karşılaşacağımız farklı salgınlar ya da sağlıkla ilgili farklı olumsuzlukları
00:31:00biraz daha az maliyetle, biraz daha az sorun ile kapatmamıza yardımcı olacak diye düşünüyorum.
00:31:09Yusuf Hocam sizinle devam edelim.
00:31:11Aslına bakarsanız Dünya Sağlık Örgütü iki yıl içinde iki kez acil durumu ilan etti.
00:31:16Şunu da konuşmak isterim. Şu anda var mı ekonomiye herhangi bir etkisi?
00:31:21Maymun çiçeği hastalığının bir panik yaratıyor, piyasalara etkiliyor mu?
00:31:24Onu da konuşmak isterim. Siz neler söylersiniz?
00:31:27Dünya Sağlık Örgütü diye bir örgüt olduğunu tanıdı önce insanlar değil mi?
00:31:32Önce bir örgüt çok aktif değildi. Daha çok uluslar üstü örgütlerden Birleşmiş Milletler, Dünya Bankası gibi kurumlar Türkiye'de tanınırdı.
00:31:41Şimdi bir de bu tanıdık yani Sağlık Örgütü.
00:31:44Aslında pandemi ile beraber biz DTO'yu da tanıdık, Dünya Ticaret Örgütü. Bunlarla ilgili de bir farkındalığımız oldu.
00:31:54Daha doğrusu ticaret tarafı biraz Trump'la ilgiliydi ama pandemi deneyiminin aktörleri de farklıydı.
00:32:04Bir de Bilal Hoca'nın acaba bu pandemi bir şansa çevrilebilir mi noktasında iyi bir sınav verip vermediğimizi o dönemde tartışmamız lazım.
00:32:14Ben bugünkü aktörlere göre işte böyle bir salgın ihtimali ortaya çıksa tabi bu biraz psikolojiyi bozan bir hastalığa benziyorum.
00:32:26Covid öyle bir hastalık değildi. Psikolojimizi biraz bozmak için işte insanları yolda yürürken biraz önce senin hatırlattığın gibi birdenbire devriliyor gibi falan görseller gönderdiler Çin'den.
00:32:40İtalya'da da damacanalar falan görmüştük hocam hatırlar mısınız bilmiyorum.
00:32:44Bazı film sahneleriyle eşleştirip korkmuştuk herhalde ama bu ürkütücü bir şeye benziyor. Bu öldürücülüğü olmayan belki çok düşük olan ama ürkütücü bir şey.
00:32:55Tabi ben de konuyu Sağlık Bakanı'nın açıklamalarından ve şimdi Sıla hocamın açıklamalarından açıkçası Sağlık Bakanı'dan sonra bir tek değerli toplu Sıla hocayı dinledim.
00:33:08Böylece vakıfım yani konuya. Öldürücülüğü daha düşük ama psikolojik olarak işte estetik kaygıların çok ön plana çıktığı bir dünyada bilinçaltımızda aslında bizi çok rahatsız eden görüntülerle servis ediliyor.
00:33:24Bu çiçek hastalığı.
00:33:26Şimdi o günkü aktörler daha karakterli aktörlerdi gibi geliyor.
00:33:31Ben demokrasilerin can çekiştiğini de düşünüyorum.
00:33:36İşte o zaman mesela İngiltere'de Boris vardı.
00:33:39Amerika'da Trump vardı.
00:33:41Almanya'da Merkel hala var mıydı?
00:33:45Covid pandemisinde vardı.
00:33:49Yani çok ciddi liderler vardı.
00:33:53Şimdiki liderlerle böyle bir süreci işte böyle bir şeyin tekrarı olsa bir influenza ya da böyle monkeypox maymun çiçeği gibi bir şeyin tekrarı olsa şimdiki liderler toplumlarına yeterli güven sağlayabilir mi?
00:34:10Gerçekten şüpheliyim.
00:34:12Önce bir onu söyleyeyim.
00:34:14Yani pandemide iyi bir sınav verdik mi vermedik mi dünya olarak tam bilmiyorum.
00:34:20Oradan buraya bir elimizde işte malzeme var mı kurumsallaşma var mı bir yaklaşım birliği var mı bilmiyorum.
00:34:29Yoksa iyice mi ayrıştık?
00:34:31Bizde çünkü covid pandemisi tam bir karartma olarak tartışılıyor.
00:34:36Hatta zaten ekonomik olarak gerçek anlamda bir karartmadır yani.
00:34:41Ama sürecin kendisi de bir karartma olarak tartışılıyor.
00:34:45Dünyanın başka ülkelerinde de öyle.
00:34:47Hatta o zaman Belarus ayrışmıştı.
00:34:49Boris Johnson epey bir ayrışmıştı ama baskılara dayanamadı.
00:34:54Şimdi ben bugünden oraya bakınca Boris Johnson'ın yaklaşımı aslında bana daha sempatik geliyor.
00:35:00Ne yaşadık ne ettik bilmiyorum hangi tartışmalardan geçtik bilmiyorum.
00:35:04Neydi Boris Johnson'ı hatırlamak isteriz.
00:35:06İşte o toplumsal bir hastalığı serbest bırakıp toplumsal bağışıklık stratejisi diye bir strateji takip etmişti.
00:35:16Aynısını Belarus da yapmıştı ama dayanamadı ona.
00:35:19İngiltere sağlık sistemi bunalıma girince ve o da aşılamaya döndü.
00:35:25Büyük ihtimal benim bu sözlerimi duyan sağlık bilimciler, tıpçılar saçmaladığımı değerlendiriyor olabilir.
00:35:34Ama bugünden oraya bakınca acaba Boris'in stratejisi miydi diye düşünüyorum.
00:35:38Mesela bizler aşı olduk ders vereceğimiz için.
00:35:42Ders verenlerin ve ders alanlarının aşı olması mecburiydi.
00:35:46Aşı olduk ama ders vermedik.
00:35:49Dersleri uzaktan yaptık.
00:35:51Süreci ne kadar doğrularımız var ne kadar yanlışımız var bilmiyorum.
00:35:56Hocam dersin ötesinde aslında uçağa binmek yasaktı, aşı karşılık deniyordu.
00:36:01Aslında sosyal hayata karışmanız da yasaktı aşı olmak zorundaydınız.
00:36:06Zaten formasyonu olmayan güvenlik güçleriyle süreci yönetmeye çalıştık.
00:36:14Yaşlılarımıza çok kötü davrandık.
00:36:17Çok yanlış davrandık.
00:36:19Ben oradaki deneyimimizin açıkçası berbat bir deneyim olduğunu söyleyebilirim.
00:36:25Öğrenmiş olduk böylece hocam.
00:36:30Bugün buraya hangi öğrenmeleri taşıyoruz bilmiyoruz.
00:36:34Biraz daha ayrışmış olabilir toplum.
00:36:36O zaman daha konsolideydi zannederim.
00:36:39Bunu öncelikle ifade edeyim.
00:36:41Bunun üzerine sadece Türkiye'yi de kamuoyunun ayrıştığını söylemiyorum.
00:36:46Dünyada da bir ayrışma var.
00:36:48Ama tabii çiçek hastalığı COVID gibi, influenza gibi değil.
00:36:53Çiçek hastalığı bilinen bir hastalık.
00:36:57Biz 70'lere kadar aşılamalarla bu hastalığı Türkiye'den sürmüşüz.
00:37:04Büyük ihtimal dünyanın birçok yeri de öyle.
00:37:06Kongo bunu kotaramamış.
00:37:08Yani toplumu aşılamamış.
00:37:10O da hastalık her seferinde.
00:37:12Orada yeniden diriliyor diye anladım.
00:37:14Bunun yönetebileceğimizi, çözebileceğimizi düşünüyorum.
00:37:18Tanıdık bir hastalık olmasaydı bile.
00:37:20Ama psikolojik yönü etkili olabilir.
00:37:23Hatırlarsanız Çin'de, aslında küresel tedarik zincirindeki kırılmaların neden olduğunu şimdi izah edeceğim.
00:37:30Çin'de çalışanlar evlere kilitlendiler.
00:37:33Fabrikaların işçileri ortadan kayboldu.
00:37:37Evlerine hatta tedbirlerle karantina altına alındılar.
00:37:42Sonra bazı fabrikalarda biz bu seviyedeki maaşlar için gelip orada COVID olup da ölmek istemiyoruz diye isyanlar çıktı.
00:37:52İnsanlar işe gitmeyi reddetti.
00:37:54Zaten uzaktan çalışma dediğimiz kültür, belki bugün onu da tartışacağız azıcık.
00:38:00İnsanların işe gitmeyi reddetmesi de ortaya çıktı.
00:38:04Yoksa siz gelmeyin hastalık varmış durumundan olmadı.
00:38:08Biz gelmiyoruz, hastalık var durumundan oldu.
00:38:11O da tedarik zincirini kırdı.
00:38:13Açıkçası Çin'den gelen ürünlerde, işte kolilerde COVID olduğu falan gibi böyle spekülatif şeyler bana sorarsanız.
00:38:20Öyle tartışmalar da dünyayı zorladı ama asıl orada üretim yavaşladı.
00:38:26Üretim yavaşladı.
00:38:27Diğer taraftan pazar olan ülkelerde kapanmalar nedeniyle talep düştü.
00:38:32İtalyanları sokağa bırakmadılar.
00:38:34Sokağa bırakamadığın adam ne satın alacak?
00:38:37Bir şey satın almayacak.
00:38:38Çünkü İtalya sağlık sistemi anlamında ciddi bir çöküş yaşadı.
00:38:41Evet.
00:38:42Bazı başlıklarda değişimler oldu.
00:38:45Mesela mobilya sektörü çok canlı bir tepki vermişti.
00:38:49Siparişler çok erteleniyordu.
00:38:51İnsanlar evde oturunca bari ortalığı falan bir yeniden tasarlayalım falan demişler.
00:38:56O tip ev içi organizasyonlar, ev içi satın almalar gerçekleşti.
00:39:01Tabi bazı sektörlere yaradı.
00:39:03Öyle olduğu anlaşıldı.
00:39:06Tabi bazı sektörler tamamen kapandı.
00:39:10Mesela düğünleri biz yapamadık.
00:39:13Restoranlar.
00:39:14Düğün yapamadık.
00:39:15Restoranlar başka bazı hizmetler tarafında etkilenenler oldu.
00:39:20Mesela pandemide sağlık sektörünün çok yüksek karlar edeceği, sağlık sektörünün çok para kazanacağı tartışıldı.
00:39:29Ama tam aksi oldu.
00:39:31İnsanlar Covid var diye hastanelere gitmediler.
00:39:34Bütün kendi sağlık durumlarını, tedavilerini erteleyenler oldu.
00:39:42Ve özel hastanelere devlet Covid hastası yönlendirerek sürdürmelerini sağladı.
00:39:49Yani böyle bir pandemide nereden neyin çıkacağı bilmemiz mümkün değil.
00:39:54Ama bu okullara girerse okulları sürdürmemiz zor olabilir.
00:39:59İlk öğretimi kastediyorum.
00:40:01Ben kendi bireysel gözlemim.
00:40:03Türkiye'deki grip gibi, inflanza gibi ya da benzer hastalıkların hep ilkokullardan ailelere yayıldığını düşündüm.
00:40:15Hatta bir ilkokuldan bir aileye giriyor, ondan da akrabalara giriyor.
00:40:19Bütün artık herkese yayılmış oluyor gibi geliyor.
00:40:22Okullarımızın durumu da iyi ama ben hijyen bakımından çok hassasiyet gösterdiklerini görüyorum.
00:40:30Tabii bu uzaktan eğitim meselesi eğitimi de etkileyen bir başlık aslına bakarsanız.
00:40:34Hiçbir zaman yüz yüze eğitim gibi olmuyor.
00:40:38O çocukların da çok etkilendiği bir mevzu aslında.
00:40:40Sadece eğitimi değil.
00:40:42Mesela uzaktan eğitimde İstanbul'da kiralar düşmüştü.
00:40:45Öğrenci gelmeyince şehre.
00:40:47Şehre öğrenciler dışarıdan geliyordu.
00:40:50Sonra birdenbire öğrenci gelince İskişehir'de falan kiralar uçtu.
00:40:54Bayha bir büyük etkisi var.
00:40:57Hiç beklenmediğimiz sektörlerde etkisini gördük.
00:41:00Tam da bunu söylüyorum.
00:41:01Sayamayacağım kadar parametreyi etkiliyor.
00:41:03Ama COVID'deki olay bir siyah kuğu olaydı.
00:41:06Böyle bir şey çıkabilir mi?
00:41:08Bir tekillik arz eden bütün küreyi etkileyecek bir hadise.
00:41:14Bu artık bir sürü siyah kuğunun arasında bir şey.
00:41:19Çiçek pandemisi olabilir mi? Olabilir.
00:41:24İran-İsrail savaşı olabilir mi? O da olabilir.
00:41:27Japonya faiz arttırır mı? Olabilir.
00:41:30Kanada başka bir şey yapar mı? Olabilir.
00:41:33Şu anda her yer siyah kuğu olduğu için ekonomik parametreleri
00:41:38maymun çiçeği faktörü etkilemedi.
00:41:42Çünkü artık ekonomide ajanlar, aktörler
00:41:47nereden ne geleceğini bilmediği bir ortamda reflekslerini gösterip
00:41:56ona göre pozisyon aldıkları için pandemi de gelse
00:42:01finansal kesim anlamında söylüyorum.
00:42:04Bunu tolera edebilir. Başka bir şey de gelse tolera edebilir.
00:42:08Çünkü hazırlık yaptı.
00:42:10Şu anda Japonya bir faiz arttırdı.
00:42:13Ufak seviyelerde, küçük seviyelerde bir faiz arttırdı.
00:42:16Bütün dünya kıpkırmızı oldu piyasada.
00:42:19Bilal Hoca biraz önce onu söyledi.
00:42:22Sistem birbirine bağlı oldu.
00:42:24Aslında evvelce sadece finansal kesim bilançoları böyle iç içeydi.
00:42:29Şimdi herkesin bilançosu iç içe.
00:42:32Benim bilançomla senin bilançonun kesiştiği bir yer var.
00:42:36Bilal Hoca'nın bilançosuyla benim bilançomun,
00:42:39izleyenlerimizin bilançosuyla,
00:42:41hiç tanımadığımız bir Çinlinin bilançosunun
00:42:44kesiştiği bir iklim artık bu dünya. Böyle bir yer.
00:42:47Yani bilançolardan birinde bir şey olduğunda
00:42:51başkalarına sirayet edebiliyor ölçeğine göre.
00:42:54O yüzden herhangi bir yerden herhangi bir siyah kuğu çıkabileceği için
00:43:00artık siyah kuğunun bir tekillik arz eden bir durum
00:43:04olarak görüldüğünü söyleyemeyeceğimiz için
00:43:09bence piyasa pandemi gelirse ona da var.
00:43:13Başka bir şey gelirse ona da var.
00:43:15Ona göre hazırlık yaptı demek istiyorum.
00:43:18Siyah kuğu ne demek?
00:43:20Hiç ummadığınız, beklemediğiniz bir olayın birden gerçekleşip
00:43:24bütün ekonomide bir krize, bir sarsıntıya, bir şoka neden olması durumuna
00:43:30siyah kuğu deniyor özette.
00:43:32Çok belki kavram olarak da tarif etmek lazım.
00:43:36Artık ben piyasanın henüz bunu fiyatlamadığını
00:43:41çünkü piyasanın bugün için hemen hemen her şeyi fiyatladığını
00:43:47zaten fiyatladığını düşünüyorum.
00:43:49Bütün olumsuzlukları fiyatladı.
00:43:52Bence kabulu çekildi ve bir güvenlik zırhı kurmaya çalışıyor.
00:43:57Faizli getir garantili enstrümanlara doğru yönleniyor
00:44:01ya da değerli metallere doğru bir seyir var piyasada.
00:44:05Bu başlıkları konuşacağız ikinci dilimde.
00:44:08Reel kesimde nereden ne çıkar bilemeyiz.
00:44:10O yüzden o tarafı yeterince izah ettik zannediyorum.
00:44:13Peki hocam çok teşekkür ediyorum.
00:44:15Şimdi kısa bir ara diyeceğiz efendim.
00:44:17Saat başında piyasalardaki son durumla devam edeceğiz.
00:44:20Konuşacağız ekonomi başlıklarına dair tüm detayları.
00:44:23Saat başında buradayız.
00:44:25Ülke TV ekranlarına hoş geldiniz efendim.
00:44:27Saatlerimiz 22'yi gösteriyor.
00:44:29Memleket Meseleleri programının ikinci dilimindeyiz efendim.
00:44:32Öne çıkan başlıkları konuşmaya devam ediyoruz.
00:44:34Ekonomi başlıklarıyla devam edeceğiz.
00:44:36İlk olarak tabii ilk dilimde maymun çiçeği hastalığını konuştuk.
00:44:40Ekonomi etkilerini konuştuk.
00:44:42Şimdi piyasalardaki son duruma bakacağız.
00:44:44Elbette geçtiğimiz günlerde bir kara pazartesi konuştuk.
00:44:47Etkileri devam ediyor mu?
00:44:49Pelin Çelik de bizlere katıldı. Hoş geldiniz efendim.
00:44:51Teşekkürler Arzu Hanım hoş bulduk.
00:44:53İyi yayınlar olsun.
00:44:54Çok teşekkür ediyoruz.
00:44:55Şimdi o zaman başlayalım kripto paralardaki son durumu.
00:44:58Kripto para piyasasındaki son durumu konuşmak isterim.
00:45:01Sizinle bir kara pazartesiyi dediğim gibi geride bıraktık.
00:45:04Ama şu günlerde nasıl kripto piyasalarındaki genel durum?
00:45:07Bir de elbette tablomuz olacak, grafimiz olacak.
00:45:10Ondan konuşalım isterim.
00:45:11İsterseniz ayağı alayım sizi buyurun.
00:45:13Tabii.
00:45:15Evet.
00:45:19Evet.
00:45:20Genel bitcoin günlük grafiğini hazırladım ben sizin için.
00:45:24Hangi olaylara nasıl tepki verdiğimize bakacağız.
00:45:27Hızlıca buraya özetledikten sonra en son birkaç gündür neler yaşıyoruz?
00:45:31Aslında buna bakmış olacağız.
00:45:33Yıl içindeki performansına baktığımız zaman 36 bin seviyelerinden
00:45:38ivme kazanmaya başlayan bir bitcoin var karşımızda.
00:45:42Sene başına baktığımız zaman 10 Ocak itibariyle bir gerileme olmuştu.
00:45:50Bu ETF onayının ardından kar satışlarıyla karşılaşması ve
00:45:54kar realizasyonu gerçekleşmesiyle 48 binlerden düşüş almıştı.
00:45:59Daha sonra 35 bin, 36 bin seviyelerinden tekrar ivme kazandığını gözlemliyoruz.
00:46:04Burada da hem halvingin etkisi vardı hem faiz indirimi döngüsüne
00:46:09verdiği pozitif etkiler vardı ve ETF girişlerinin yükselmeye başlaması söz konusuydu.
00:46:15Bu ivme bizi 70 bin seviyelerine kadar götürdü aslında.
00:46:19Ancak son akabinde yaşanan bu gergitler şuradaki bant aralığı tamamen
00:46:25faiz indirimi olacak mı olmayacak mı?
00:46:28Orta doğudaki meseleler karışık ilerliyor.
00:46:31Jiyopolitik riskler ön planda, riskli varlıklardan kaçış gözlemlenecek tadında
00:46:37ve 70 binin üzerinde çok fazla kalıcı olamadı.
00:46:40Kripto para virümümüz sonra gerileme eğilimi gösterdi.
00:46:43Bu gerileme eğiliminde aslında 72 bin seviyelerinden yaşadığımız geri çekilme
00:46:50yaklaşık olarak seviyeyi tekrar kontrol etmek isterim.
00:46:5850 bin seviyelerine kadar geri çekilmesi, 56 bin seviyelerine geri çekilmesi
00:47:04aslında hem Orta Doğu'da yaşanan karışıklığın yükselmesi, Gazze Savaşı'nın ortaya çıkması,
00:47:12Halving sonrası, Halving fiyatlaması da vardı 70 binlere giderken
00:47:20ama Nisan ayına geldiğimiz zaman madenicinin aldığı ödül 3.12'ye düştü.
00:47:26Beklenti gerçekleşti. O noktaya kadar alış yapan yatırımcı risklerin de yükselmesiyle
00:47:32birlikte satış yapmaya başladı ve birçok paydaşın, bir de MT Gox meselesi vardı ki
00:47:38bu da aslında Batık Borsalar Kümesi'nin müşterilerine yani eski yatırımcılarına yapmış olduğu
00:47:44geri ödemeler, ödeme yapacak mı yapmayacak mı konusu MT Gox'un çok kritik ve şaibeliğiydi.
00:47:50Çünkü 2014 yılında battı ve çok yüklü miktarda bir kaos bıraktı arkasında.
00:47:57Dolayısıyla MT Gox'un müşterilerine ödeme yapacak olması ihtimali hepsi bir araya geldiği zaman
00:48:04biz sert bir satış dalgası gördük. Akabinde tekrar faiz döngüsüne girdik.
00:48:09Biz tabii bu faiz indiriminin gelecek olma ihtimali bizi çok alışa yönlendirmişti
00:48:18ve ETF girişleri aynı zamanda yaşanmaya başladı.
00:48:21İstihdam ve işsizlik de yine aynı şekilde.
00:48:24Evet, istihdam verisi beklentinin altında gelmişti ki bu da faiz indirimine giderken
00:48:31aslında FED'in o dönem beklediği, istediği bir şeydi.
00:48:35Çünkü harcama eğiliminin kısılması ve enflasyonun dizginlenmesi konusunda
00:48:40olağanüstü bir çaba sarf ediyordu ve %2'lik enflasyon hedefi bugün hala baktığımız zaman
00:48:45ve biraz önce yani saat 21'de açıklanan veril FOMC tutanaklarında dahi
00:48:51hala %2'lik hedefe doğru ilerleyip ilerleyemediklerini tartışır vaziyetteler.
00:48:57Dolayısıyla istihdamın düşük, işsizlik oranının yüksek gelmesi o dönemki istenen bir şeydi.
00:49:04Şu an ama aynı noktada değiliz çünkü bir de resesyon riskimiz var.
00:49:08Yine 70 binin üzerine zorladık ancak Alman hükümetinin yapmış olduğu satışlar
00:49:13ve Orta Doğu'daki gerilimin tekrar yükselmesiyle birlikte tekrar bir düşüş eğilimi yaşamıştık.
00:49:19Bu döngü bu şekilde ilerledi.
00:49:21Şu an geldiğimiz noktada aslında geri çekilmenin payı olan kara pazartesi 49 binin seviyelerine kadar düştü.
00:49:31Ani bir şekilde toparlandı.
00:49:33Burada bir trend çizseydik eğer tam olarak trendin altına sarktığını ve panik satışlarının
00:49:38özellikle şu bölgede yoğun bir şekilde gerçekleştiğini söylememiz mümkün olurdu.
00:49:44Buradaki fiyatlama aslına bakacak olursak panik satışlarıyla tetiklendi dedim ama
00:49:49burada borsaların yapmış olduğu satışlar ve aradaki pozisyon sıkışmalarının bir göstergesi de aynı zamanda.
00:49:56Bazı yatırımcılar bu noktadan itibaren almaya başladı.
00:50:00Şu anki geldiğimiz noktada Bitcoin 60 bin seviyelerini zorluyor.
00:50:05Saat 21'de FOMC tutanakları açıklandı. Piyasa bunu şu an itibariyle olumlu karşılık veriyor.
00:50:11Çünkü %2'lik enflasyon hedefine doğru başarıyla ilerlediklerini açıkladılar tutanaklarında.
00:50:19Ve işsizlik oranıyla istihdam verilerinin dikkatle takip edildiğini biz buradan gözlemliyoruz.
00:50:25Halihazırda sıkıntılı bir kelime geçmediği için ve faiz indiriminin önünün açık olduğu için
00:50:31olumlu tepki veriyor şu an itibariyle piyasa.
00:50:34Geldiğimiz noktada fiyatların sıkıştığını gözlemliyoruz.
00:50:38Ve bu hafta önemli olan bizim için Cuma günü Powell'un yapacağı konuşma.
00:50:43Jackson Hole'de yapacak. Aslında bu Jackson Hole toplantısı 22-24 Ağustos aralığında gerçekleşecek.
00:50:50Ama Cuma günü 17'de Powell konuşma yapacak ve faiz indirimine ilişkin piyasaya mesaj vermesi bekleniyor.
00:50:56Bu kapsamda 50 bas puanlık bir faiz indirimine tabii bu arada tartışırız.
00:51:0250 bas puanlık faiz indirimi senaryosu şu an itibariyle piyasada yok diyebileceğim ölçüde.
00:51:0725 bas puanlık faiz indirimi senaryosu ise Eylül'de yapılmak şartıyla %70'in üzerinde fiyatlanıyor şu an itibariyle.
00:51:16Bu da resessiyon riskinin biraz daha sönümlenmesi bu Kara Pazartesi'den sonraki toparlanma evresinde aslında.
00:51:23Japonya Merkez Bankası'nın bir açıklaması olduğu ki orada şu düşüşün arkasında
00:51:29hem ABD'deki resessiyon endişeleri hem de Japonya'daki faizlerin 15 yılın zirvesine çıkmasından kaynaklı
00:51:36borsalarında yaşanan çöküş tetikledi aslında küresel bir kaos.
00:51:40Bir de İran'ın etkisi var sanırım değil mi? İran'ın etkisi var bir de.
00:51:43Tabii bir de İran-İsrail arasında yaşanan gerginlik 3'ü bir araya gelince ciddi bir çöküş yaşamış olduk.
00:51:49O Kara Pazartesi o sebepten yaşadık aslında onun altını çizmiş.
00:51:52Evet bu sebepten biz 49 bin seviyelerini test ettik.
00:51:55Peki buradan itibaren kim aldı?
00:51:57Aslında buradan itibaren spot bitcoin ETF'lerine olan girişlere baktığımız zaman Goldman Sachs,
00:52:03Morgan Stanley gibi köklü kurumsal bankaların milyonlarca dolarlık pozisyon taşıdığını biz şahit olmaya başladık.
00:52:11Diğer taraftan madencilik firmaları buradan itibaren toplamaya başladı ve ortalamaları 59 bin 500 seviyelerinde.
00:52:18Yani aslında biz buradan şunu anlıyoruz.
00:52:21Kurumsallar 60 bin seviyesinin altındaki bitcoin'in fiyat hareketi için gayet makul, gayet olumlu bakıyor.
00:52:28Ve alış yapmaya devam ediyor.
00:52:30Dolayısıyla yükseldikten sonra kısmı kar realizasyonu ve sıkışma bölgesini biz bu hafta
00:52:36Powell'ın yapacağı ılımlı konuşmadan ya da Şahin konuşmadan takip edeceğiz.
00:52:42Aslında piyasaların beklediği şu her ihtimale karşı bir faiz indirimi söz konusu olduğu zaman 50 de olsa 25 de olsa bunu yapmaya hazırız.
00:52:52Tarzında bir mesaj.
00:52:54Yoksa artık 50 bas puanlık faiz indirimi senaryosu zaten yavaş yavaş gelen açıklamalar doğrultusunda sönümlenmiş vaziyette.
00:53:02Faiz indirimi geldiği takdirde piyasalara elbette bir nakit akışı gerçekleşecek.
00:53:09Kripto para birimleri altın ya da endeksler yukarı yönlü ilmesini koruyacak ki endeksler de bu arada ABD'li yatırımcılara baktığımız zaman
00:53:19S&P 500 ve naz daha çok ciddi yüklü girişler gerçekleşti.
00:53:23Yüksek getirili tahvillere alımlar hızlandı.
00:53:26Ve önceki gün spot bitcoin ETF'i son iki haftanın en yüksek girişine şahit oldu.
00:53:33Aslında yatırımcı risk almaya biraz hevesli diyebiliriz bu noktada.
00:53:37Bir de altını konuşalım mı o zaman.
00:53:39Şimdi bir de altın grafiğimiz vardı onu da verelim ekrana hazırsınız ayaktayken bir de altını şöyle bir değerlendirmiş olalım.
00:53:45Ardından konuşmaya devam edeceğiz tabii.
00:53:47Şimdi altında durum ne hemen şöyle bir bakmış olalım.
00:53:50Siz değerlendirin isterseniz buyurun.
00:53:52Evet aslında son bir yıllık altının fiyat hareketini gözlemliyoruz.
00:53:57Biz geçtiğimiz yıl sonundan itibaren 1810 saltını bu.
00:54:011800 seviyelerinden ivme kazandı ve bugün geldiğimiz noktada 2500 seviyesinin üzerine test ediyor.
00:54:08Aslında getire açısından gayet makul ve yatırımcısının yüzünü güldür diyebiliriz.
00:54:14Rekor seviyelere ulaştı diyebiliriz öyle değil mi?
00:54:16Evet rekor tazeleyerek ilerliyor şu an itibariyle.
00:54:19Ve fiyat örüntüsüne baktığımız zaman bir kanal içerisinde fiyatlandığını gözlemliyoruz.
00:54:24Bu kanal aslında teknik analizde kullandığımız basit formasyonlardan bir tanesi.
00:54:29Yükselen kanal içerisindeki fiyatlamada en üstteki kırmızı çizgiye geldiğimiz zaman
00:54:35kar realizasyonun yaşanması ihtimalinin güçlü olduğunu bize gösteriyor.
00:54:39Şu an o döngüde değiliz 2600-2600 seviyelerine kadar hala payımız var.
00:54:44O da bu hafta Powell'ın yapacağı açıklamalardan elbette etkilenecektir.
00:54:48Bir de altının bu kadar ivme kazanmasının bir diğer sebebi Orta Doğu'da yaşadığımız bu gerilim.
00:54:54Ateşkes görüşmeleri hali hazırda devam ediyor.
00:54:58ABD tura çıkmış vaziyette ancak bu noktada uzlaşma sağlanacak mı sağlanmayacak mı bu bir soru işareti.
00:55:06Önümüzdeki hafta Mısır'dan bir cevap gelecek ve bu cevap doğrultusunda gerilim tekrar yükselirse
00:55:14Hizbullah'la İsrail arasında ciddi bir çatışma ortamına sahne olabilir açıkçası Orta Doğu.
00:55:22Ve jeopolitik riskler birçok ülkenin de bir araya gelerek bu jeopolitik risklerin yükselişe geçmesi, artışa geçmesi
00:55:31altın fiyatlarını tekrar yukarıya taşıyacaktır.
00:55:35Ama burada bir uzlaşı olursa ateşkes ihtimali ya da işte biraz daha ortam sönümlenirse altındaki kar realizasyonu aşaması tekrar başlamış olacak.
00:55:46Bu noktada da ilk etapta 2400 seviyelerine kadar sarkma bekleyebiliriz.
00:55:50Kanal ortasına denk gelen bu banttan aşağı yönlü kırılma olursa kanal desteğine kadar geri çekilmeyi öngörebiliriz.
00:55:57Burada da 50 günlük hareketli ortalamaya aşağı yukarı denk gelen bir seri yakalarız diye düşünüyorum.
00:56:03Eğer ki böyle bir düşüş yaşarsak kanal örüntüsünden çıkmadığı müddetçe altın için oluşacak bu satış baskısı alım fırsatı olarak değerlendirilebilir.
00:56:14Aslında biz önceki haftada böyle geri çekilmeler olabileceğini burada hep beraber konuşmuştuk ile getirmiştik orada da söylemiştim.
00:56:23Alım fırsatı doğuracaktır altın çünkü çifte besleniyor.
00:56:27Orta doğudaki sıkıntılar çözülse bile kar realizasyonu gelse bile bir sonraki stepte riskli varlıkların akit akışı gerçekleşeceği zaman altın da bir seçenek olarak masada.
00:56:38Çünkü piyasaya faiz indirimi ile birlikte bir para bolluğu gelmiş olacak tabiri caizse ve bu para bolluğu farklı faiz getirisi olmayan ürünlere kayacak.
00:56:48Altın faiz getirisi olmayan güvenli liman biz son bir yıldır yaşadıklarımızdan da ortaya çıkartacak olursak tercih sebebi olan değerli bir emtia diyebiliriz.
00:56:59Dolayısıyla biz bu kanalı günlükte çizdiğim bu kanalı takip ederek işlemlerimizi gerçekleştirebiliriz.
00:57:06Şu an itibariyle yön yukarı olarak gözüküyor.
00:57:10Aslında faiz indirimleri ihtimali ve jeopolitik gerginlikler ki altının güvenli bir liman olarak görüldüğünden bahsetti.
00:57:21Bunlarla birlikte çok kritik bir faktör daha var onu da altını çizmek gerekiyor.
00:57:27Artık dünyada dünyanın birçok ülkesinde rezerv paralardan ülkelerini finansal sistemini arındırmak isteyen ülkeler,
00:57:38Rusya gibi, Çin gibi hatta Türkiye gibi, orta Asya'da Kazakistan gibi ülkeler daha fazla altın almaya başladılar.
00:57:48Hem rezervlerini artırmak için hem rezerv paraları euro gibi dolar gibi rezerv paraları olan bağımlılıklarını azaltmak için uzun bir süredir dünyanın dört bir tarafındaki merkez bankaları çok ciddi altın stoklamaya başlamış durumdalar.
00:58:05Bu yaşanan gelişmelerden dolayı diyorsunuz.
00:58:08Bu gelişmelerin hepsi etkili ancak bunlardan bağımsız olarak da finansal ekonomik bağımsızlıklarını güçlendirmek için de ülkeler, merkez bankaları daha fazla altın stoklamaya ve rezerv çeşitliliğini biraz altına doğru kaydırmaya başlamış durumdalar.
00:58:24O faktörü de mutlaka eklemek gerekiyor bu denkleme.
00:58:27Evet kesinlikle. Özellikle Çin bu konuda katılırım. Çin'in, Çin Merkez Bankası'nın yapmış olduğu altın alımları zaman zaman fiyat üzerinde çok ciddi oynaklık yaratmıştır.
00:58:39Ancak burada da fiyatlar bu kadar yükseldiği sırada Çin'in hamlelerine de dikkat etmemiz lazım.
00:58:46Çünkü burada maliyet yükseldikçe rezervleri eskisi kadar yoğun almayabiliyorlar. Sadece buna da dikkat etmek gerekiyor.
00:58:55Onun dışında Orta Doğu'daki bu gerilim çok yakın vadeden takip edebileceğimiz toplantıların olduğu periyotlara dikkat keseceğiz.
00:59:04Ve FED şu an bütün yatırımcıların gözü kulağı bu hafta yapılacak olan Jackson Hole'de. Jackson Hole'den sıkıntılı cümle çıkmazsa eğer Powell güvercin bir tutum sergilerse ve faiz indirimlerine kapıları iyice açarsa
00:59:22ve her ihtimale tabii güven vermek de çok önemli piyasalara güven verici yatıştırıcı bir konuşma yaparsa işimiz biraz daha kolay ki ABD seçimlerine giderken Powell bana kalırsa risk almayacaktır.
00:59:34Ve faiz indirimi konusunda özellikle daha doğrusu piyasaların rahatlatılması konusunda yatırımcıyı biraz rahatlatacak gibi geliyor bana.
00:59:42Peki çok teşekkür ediyorum. Yusuf Hocam sizinle devam etmek isterim elbette ki piyasalardaki son durumu.
00:59:47Geçen haftalarda konuştuk Karapazar tesisleri aslında bugünlerde durumu konuşuyoruz.
00:59:53Özellikle altın da ciddi bir yükselişin olduğunu söylemek mümkün. Rekor üstüne rekor kırıyor. Kendi rekorunu da kırıyor.
01:00:00Siz nasıl değerlendirirsiniz piyasalardaki son durumu?
01:00:03Altın fiyatını sorarsanız bana ucuz. Her zaman söylediğim şeyi tekrar söyleyeyim.
01:00:10Altın 1500 dolar olacak diyen biri beni ikna edebilir ama daha ikna edici olan altının 3000 dolar olacağını söyleyendir.
01:00:19Yani bu fiyat özgür bir fiyat değil baskılanmış bir fiyat ve yönetilen bir fiyat FED tarafından.
01:00:28Bunu bilelim yani altının gerçek müdahale edilmemiş bir iklimdeki fiyatı çok farklı olabilir.
01:00:38Eğer bu jeopolitik riskler biraz önce Helen Hanım'ın saydığı onlar gerçekleşmeye hele çok yakınsa çok farklı olabilir.
01:00:47Burada ama Helen Hanım'a itiraz edeceğim bir şey var. Altın yatırımcısı dedi. O böyle bir kavram kullandı.
01:00:55Altının yatırımcısı olmaz. Altının saklayıcısı olur, biriktiricisi olur.
01:01:01Yani yatırımcı dediğimiz işte JP seviyelerinde falan o tip kurumsallaşmış yapılar.
01:01:08Altın saklayıcısı da çok kulağa aşina alınan bir şey değil hocam.
01:01:11Altını saklarsınız ama yani hadi artık.
01:01:14Yeni bir kavram kazanırız.
01:01:16Farklı enstrümanlar da çıktı ya hani işte ne bileyim ETF'leriydi işte banka üzerinden aldığımız altın fonları vs.
01:01:24Altın katılım fonları. Onlar da bir yatırım aracı onlar kullanıyor.
01:01:28Ama daha çok bunun biriktiricisi olur.
01:01:33Onu unutmayalım çünkü bizim asıl altın varlığımız o fonlarda veya o hesaplarda değil yastık altında.
01:01:41Yani bunu göz önünde bulunduralım.
01:01:44Bu sistem içine altını aktarmamızla ilgili epeyce bir tartışma var.
01:01:48Ben o tartışmayı yeterli yapmadığımızı düşünüyorum.
01:01:52Hangi sayıklarla altın tuttuğumuza bakmıyoruz biz.
01:01:55İşte güvenlik sayıkıyla altın tutan var bunu sisteme sokamazsın.
01:02:01İşte kefen parası diyen var bunu sisteme sokamazsın.
01:02:05Ziynet olanı zaten asla sisteme sokmamamız gerekiyor.
01:02:10İşte bankaların altın günlerini de eleştiriyorum buradan.
01:02:14Milletin bileziklerini toplama yani ziynet olan altını toplama bırak dursun.
01:02:20Ama belli altın var ekserisi.
01:02:23Konut almak için, araç almak için, arsa almak için insanlar onları biriktiriyorlar.
01:02:28İşte onlara bir çözüm sunarsan asıl onlar sisteme girecek altınlar.
01:02:33Yani biz bu altını her defasında faizli tahvillerle, faizli enstrümanlarla sisteme sokmaya çalışıyoruz.
01:02:40Hangi nitelikteki, hangi sayıkla tutulan altın olduğuna da bakmıyoruz.
01:02:45Altın tutanların işte faiz hassasiyetine de bakmıyoruz.
01:02:50O yüzden de bu konuda başarılı olamıyoruz.
01:02:53Sisteme girecek altın doğru bir işte konut finansmanı tasarrufu modeliyle mümkün olabilir.
01:03:01Doğru bir araç finansmanı tasarrufu arsa keza bunlarla mümkün olur.
01:03:06Yoksa bileziği getir bence tamamen yanlış bir proje.
01:03:11Bilezikleriniz kolunuzda dursun ya da nerede duruyorsa dursun ziynetiniz.
01:03:16İşte güvenlik saygıyla altın tutan 3-5 tane çeyrek falan onlar zaten getirmez.
01:03:21Onlar duracak.
01:03:23Bunu bilmemiz lazım.
01:03:25Bu ne deniyor?
01:03:29Kamuyu bilgilendirmesinden sonra.
01:03:33Şimdi Powell'ın işte Jackson Hole'da bir konuşma yapması normal mutat konuşmasını yapmasını bekliyoruz.
01:03:42Powell Amerikan Merkez Bankası Başkanı.
01:03:45Bu Jackson Hole'da bir sayfiye yeridir.
01:03:47İşte evvelce Merkez Bankası Başkanları'ndan birisi burada tatile gitmiştir dinlenmeye.
01:03:53Sonra orası gerçekten Merkez Bankası Başkanları'nın ziyaret ettiği ve belli bir toplantı örgütlediği bir yer halini almıştır.
01:04:02Burada bir konuşma yapacak.
01:04:04İşte mutatlaştı artık gelenekselleşti.
01:04:06O yüzden de dünya takip ediyor onu o toplantıyı.
01:04:10Asıl beklediğimiz şey evet asıl beklediğimiz şey
01:04:14Powell'ın artık verisine elindeki veriye elde ettiği makro ekonomik verilere güvenip güvenmediği.
01:04:21Bu zamana kadar hep ya bu veriler böyle ama yeterince bu verilere güven duymuyoruz.
01:04:28İşte işsizlik düşüyor enflasyon yavaşlıyor gibi görünüyor.
01:04:33Ama yeterince güven duymuyoruz anlamına gelen şeyler söyleye geldi.
01:04:37Bugün artık verisine güveniyorsa faiz indirimiyle ilgili o beklentiler ihtimaller hesaplanıyor.
01:04:45%70 kadar bir 0.25 bas puanlık ya da düzelteyim 25 bas puanlık 0.25 puanlık.
01:04:54Bir faiz indirimi ihtimaline şu anda piyasa oynuyor %70 ile.
01:05:01Bu artık bu verilerimiz güvenilir veriler anlamına gelen bir önceki toplantısında artık söylemini bu tarafa da çevirmişken
01:05:10Jackson Hole'da da yeniden altını çizerse bunu biz faiz indiriminin Eylül'de geleceğini göreceğiz.
01:05:16Ama şiddeti kaç olacak orada artık siyasi bir karar verir.
01:05:21Paul diye düşünüyorum.
01:05:2350'lik bir indirim biz kamalacıyız demek olur.
01:05:28Bu konuyu biraz derinleştireceğim.
01:05:31Çünkü Trump dedi ki ben gelmeden indirme kardeşim dedi.
01:05:34Ben gelmeden indirirsen ben gelince seni kovarım dedi yani Türkçesi.
01:05:38Zaten Trump Merkez Bankası'nın bağımsızlığını da tartışmaya açtı.
01:05:44Bitcoin'i Amerikanlaştırma diye bir projeden bahsetti.
01:05:48Geçen Elin Hanım buradayken yine konuşmuştuk.
01:05:51Başkaca kapitalizminin yumuşak karnı anlamına gelen yerlere dokunuyor.
01:05:56Ben Amerikan seçimlerinin cumhuriyetçilerle demokratlar arasındaki rekabetin
01:06:01küresel bir ekopolitik analizini yapmamız gerektiğini düşünüyorum.
01:06:06Salı dünkü yani dünkü yeni şafak köşemde de bunu yazdım.
01:06:11Ben sert bir iniştense enflasyonu zamana yaymak gibi bir stratejiyi ilerleteceğini düşünüyorum Trump'ın.
01:06:24Bunu kapitalizme bir tabii şunları ekleyeceğim.
01:06:29Trump'ın küreselleşmeyi tersine çeviren adımlar atmış olmasını,
01:06:35başkaca tartışmaları finansal kesimle ilgili açmış olmasını rezerv olarak tutuyorum.
01:06:43Trump bilerek mi kapitalizmin bu en hassas olduğu yerlere dokunuyor?
01:06:47Yoksa bilinçsiz olarak mı?
01:06:49Bunu bilmiyorum ama en hassas yerlerine dokunuyor kapitalizmin.
01:06:53Ben enflasyonist ortamı Trump'ın zamana yayarak aşma gibi bir düşüncesi olduğunu değerlendiriyorum.
01:07:03Bunun yalnız bunu zamana yayacaksa dünyada farklı etkileri olacak.
01:07:07Demokratların da enflasyonu düşürürmüş gibi yapıp aslında jeopolitik riskleri kaşıyan ve küresel enflasyonu yeniden azdıracak politikalar peşine gideceğini düşünüyorum.
01:07:20Belki Amerika için düşürebilirler ama dünya için enflasyonu yükseltecek bir tavırları var.
01:07:26Cumhuriyetçiler ve demokratlar arasındaki seçimin bir ekopolitik sonucu var dünyaya.
01:07:32O da enflasyonun zamana yayılması veya enflasyonun bana sorarsanız önce düşermiş gibi olup sonra yeniden ve daha güçlü gelmesi.
01:07:42Eğer jeopolitik riskler gerçekleşirse ki bunları gerçekleştirmek için demokratlar ellerinden geleni yapıyor.
01:07:51Trump'ın ne kadar şansı var?
01:07:53Enflasyonu zamana yayıp enflasyonla mücadeleyi ılım anlaştıracak fırsatı var mı?
01:08:01Gerçekten bundan da emin değilim.
01:08:03Ben önümüzde küresel enflasyonun yeniden güçleneceği bir iklim olduğunu görüyorum.
01:08:10Trump bir şans gibi görünüyor.
01:08:12Trump'a bu kadar anlamlı demek doğru değil ama kader böyle gidiyor.
01:08:16Trump kotarabilirse ki çok zor.
01:08:18Kamuoyunu ikna etmesi lazım.
01:08:20Özellikle finansal kesimi ikna etmesi lazım.
01:08:23Biz biraz önce finansal kesimi ikna edemediğimizde Türkiye'de hangi durumla yüzleştiğimizi enflasyon anlamında görüyoruz.
01:08:33Trump bunu yapabilir mi?
01:08:34Yoksa kavga mı edecek?
01:08:36Sanki kavgaya başladı gibi de duruyor.
01:08:41Ama Powell 25 yaparsa şunu söylemiş olur.
01:08:4525'lik bir indirim yapmış olsa FED.
01:08:48Sen bizi uyardın tamam ama biz ekonominin ihtiyaçları gereği böyle bir adım attık der.
01:08:5650 yaparsa Powell direkt kamalacı bir tavır takınmış olur.
01:09:01Bu da Trump gelirse faiz indirimlerini şiddetlendirecek bir FED yönetimi.
01:09:09Faiz indirimlerini arttıracak bir FED yönetimi inşa etme noktasında Trump'u motive eder.
01:09:16Eğer 50'lik bir indirim yaparsa Trump'ı kızdırabilir.
01:09:19Hep gözden kaçan bir yer var.
01:09:22Trump gelince Powell'la çalışır mı diye bir tartışmayı piyasa çok yapıyor ama bir de yalım var.
01:09:29Bir önceki merkez bankası başkanı FED başkanı şimdi Amerikan hazine sekreteri.
01:09:36Onu da Trump tutar mı orada?
01:09:39Çünkü Powell'la paralel giden birisi Janet Yellen.
01:09:43Onu da tutar mı bilmiyorum ama eğer Trump gelirse bu ayda da Powell 50'lik bir indirim yaparsa ekonomi yönetimi tümden değiştirir Amerika'da.
01:09:54Bunun da küresel sonuçları olacak.
01:09:57Bana sorarsanız Trump belki enflasyonla mücadeleyi zamana yayıp daha ılıman bir enflasyon ortamına götürebilir dünyayı.
01:10:08Ama bu çok düşük bir ihtimal yani zor bir süreç.
01:10:13Gerçekten iyi ikna etmesi lazım ekonomik aktörleri.
01:10:17Ama demokratlar gelirse ben enflasyon düşüyormuş gibi görünse de küresel jeopolitik riskleri kaşıdıkları için dünyanın enflasyon anlamında ekonomik olarak daha iyi bir yer olmayacağını düşünüyorum.
01:10:34Burada bir büyük kapitalist hayal olduğunu değerlendiriyorum.
01:10:40O tarafa çok gitmeyeceğim. Burada tamamlayayım.
01:10:43Ama gerçekten bu ekopolitik analizi her yönüyle yapmamız lazım.
01:10:48Cumhuriyetçiler ve demokratlar arasında.
01:10:51Peki hocam size döneyim siz neler söylersiniz?
01:10:54Şimdi cumhuriyetçiler, demokratlar mevzusunda bir kavram karmaşasını aydınlatmak gerekiyor öncelikle.
01:11:03Aslında Amerika'da cumhuriyetçiler Trump'ın kendisi dahil.
01:11:08Genelde kapitalist liberal çizgiledirler.
01:11:12Trump'ın kendisi de tabii belki bazen Merkez Bankası'nı, Powell'ı eleştiren yorumlar yapıyor.
01:11:20Bu eleştirilerinin arka planındaki gerekçe de aslında Powell'un kendisiyle ilgili nedenler değil.
01:11:29Trump ve Trump'ın savunduğu fikir, cumhuriyetçi duruş aslında Merkez Bankalarına tamamen karşı bir duruştur.
01:11:38Dolayısıyla Merkez Bankalarının varlığına karşı bir duruştan bahsediyoruz.
01:11:44Biraz daha anlaşılması için şöyle bir genelleme yapayım.
01:11:48Cumhuriyetçiler Amerika'da piyasa müdahalelerine genelde karşı dururlar.
01:11:53Buna Merkez Bankası'nın müdahalelerini de koymak gerekiyor.
01:11:57Yüksek vergi gibi farklı maliye politikasıyla ilgili konular da eklemek gerekiyor.
01:12:02Dolayısıyla cumhuriyetçiler vergilerin de az olmasını, devletin, Merkez Bankası'nın piyasaya daha az müdahale etmesi gerektiğini savundular.
01:12:12Trump'ın da zaman zaman karşılaştığımız ya da medyada gördüğümüz yorumlar aslında biraz bununla ilgili.
01:12:19Diğer taraftan demokrat çizgi biraz daha müdahaleci.
01:12:26Örneğin işte para politikasının, maliye politikalarının daha etkin kullanılması gerektiğini savunur.
01:12:32Pandemi döneminde örneğin biraz önce de bahsetmiştik.
01:12:36Maliye politikalarının, para politikasının etkin bir şekilde kullanılması.
01:12:40Gerekiyorsa çok para basacaksınız.
01:12:42Gerek varsa vergileri çok indireceksiniz.
01:12:46Piyasanın ekonominin tekrar aktif olmasına destek olacaksınız.
01:12:50Demokrat çizgi biraz daha müdahaleci çizgi savunur.
01:12:56Amerika'daki zaman zaman duyduğumuz başkan adayları ya da doğrudan başkanların Merkez Bankası ile ya da farklı bir politika ile ilgili yorumları temelde bundan kaynaklanıyor.
01:13:07Bu kavram karışıklığını öncelikle düzeltmiş olalım.
01:13:12İkincisi her iki misafirimizin de bahsettiği gibi bu cuma günü çok önemli bir konuşma var.
01:13:21Jackson Hole konferansı ya da sempozyumu hem Merkez Bankacıların hem akademisyenlerin katıldığı etkili hakikaten her yıl merakla beklenen ve sonuçları da yakından takip edilen Merkez Bankacıları para politikası için kritik önemli bir toplantı.
01:13:39Onun sonunda da Powell'un Amerikan Merkez Bankası'nın konuşması bekleniyor ve ne mesaj vereceği ne sinyaller vereceği merak ediliyor.
01:13:49Tabi hocalarımızın da dediği gibi genel eğilim 25 bas puanlık bir artış yönünde.
01:13:57Ama ondan daha önemlisi sonraki aylarda da nasıl bir trend takip edeceğiz.
01:14:03Yani örneğin 3-4 tane üst üste faiz indirimi gelecek mi?
01:14:10Parasal genişleme dalgası devam edecek mi?
01:14:14Bu çok önemli çünkü biraz önce konuşmanın ilk kısmında da gösterdiğimiz grafikler, bahsettiğimiz farklı şoklar, işte kara pazartesi mevzusu.
01:14:25Bunun bir parçası malum FED'in geç kalmış olabileceği ile ilgili endişeler.
01:14:32Bunun iş gücü piyasasında, real ekonomide, resesyonist beklentiler oluşturmuş olması konusu.
01:14:40Diğer taraftan küresel boyutta da aslında merkez bankacılığı ya da para politikası ile ilgili gelişmelere kısaca göz atacak olursak.
01:14:49Tabi bir nebze bir para politikası ayrışması var.
01:14:52Bir tarafta Japonya var, diğer tarafta dünyanın geri kalanı var aslında.
01:14:56Japonya faizleri artırıyor ama dünyanın geri kalanı faizleri nasıl azaltacağını ya da nasıl para arzını artıracağını konuşuyor.
01:15:07Çin deflasyonla mücadele ediyor.
01:15:10Ekonomiyi desteklemeye ihtiyacı hissediyor.
01:15:13Avrupa, Kanada zaten başladılar.
01:15:16Amerika'nın da işte bir ay içinde parasal genişlemeye başlaması bekleniyor.
01:15:22Bunlar çok önemli çünkü biraz önce de bahsettiğimiz ki real ekonomi tarafı var işin.
01:15:29İş gücü ile ilgili olumsuzluklar, zayıflıklar söz konusu.
01:15:33Amerika'da işsizlik %4.3'e çıkmış durumda ve hakikaten piyasa, yatırımcılar dünyanın her tarafından,
01:15:43Amerika'daki iş gücü piyasasını izleyenler FED'in niye hala müdahale etmediğini merakla bekliyorlar ve biraz da eleştiriyorlar.
01:15:53Bu cuma günü verilecek mesajlar ve Eylül'de muhtemelen başlayacak olan faiz indirimi, parasal genişleme dalgası,
01:16:02Amerikan ekonomisinin iş gücü piyasası real ekonomisi için önemli olduğu kadar,
01:16:08işte burada konuştuğumuz altın piyasası içinde, bitcoin, kripto piyasaları içinde çok önemli olacak tabii ki.
01:16:15Çünkü işin bir tarafında finansal piyasaları gözümüzün önüne getirirsek,
01:16:21işin bir tarafında altın gibi güvenli limanlar var.
01:16:25Diğer tarafta faiz ödeyen, daha riskli tahvil gibi veya fiyatı çok oynak hızla yükselen,
01:16:32bazen kar payı dağıtan hisse senedi gibi farklı opsiyonlar var.
01:16:36Eğer faizler düşerse, dolara dolar üzerinden Amerikan tahvillerine giden para diğer piyasalara doğru akacak.
01:16:47Ya hisse senedi piyasalarına gidecek ya da çok ciddi risk varsa o tarafta da altına doğru kayacak.
01:16:55Bugün altın piyasasına çok ciddi bir eğilim, yönelim olduğunu görüyoruz.
01:17:01Tarihi zirve seviyelerini kırıyor her gün altın fiyatları.
01:17:08Altının ONS fiyatı, 2500 seviyelerini aşmış durumda.
01:17:13Tabii bunun jeopolitik risk tarafı var.
01:17:17Merkez bankalarının iktisadi ve finansal bağımsızlık sağlamak için özellikle son 10 yılda çok ciddi alımları var.
01:17:24Amca faiz mevzunun merkezinde ve faizi daha çok konuşmak gerekiyor.
01:17:30Faizi konuşmak gerekiyor ve faiz önemli çünkü mevcut küresel sistemde iktisadi ve finansal yapı içinde
01:17:38faiz artık temel parametre, herkesin takip ettiği, herkesin etkilediği
01:17:44ve hatta politik yapıcıların, büyük kuruluşların enstrüman olarak kullanıp
01:17:49bütün finansal sistemi ve ekonomiyi etkilemeye çalıştığı temel mekanizma, temel kanal.
01:17:55Dolayısıyla bu en etkin kullanılan kanalı ve enstrümanı yakından takip etmek gerekiyor.
01:18:04Benim tahminim de Cuma günü Paul, Eylül ayında 25 bas puanlık bir faiz arttırımından bahsedecek.
01:18:13Onun sinyallerini verecek.
01:18:15Ama biraz önce de dediğim gibi sonrasındaki seyir, sonrasındaki birkaç toplantıda da
01:18:21bunun nasıl devam edeceği muhtemelen 25 bas puanlık artışlardan bahsedecek.
01:18:27Ve sonrasında da tabii görece daha riskli piyasalara doğru, örneğin hisse seneli piyasalarına,
01:18:34altına, hatta bitcoin gibi kripto piyasalarına sermaye akışı biraz daha o taraflarda fiyatları yükseltecek
01:18:44bir hareketlenme gözlemleyeceğiz.
01:18:47Ancak onlar kadar önemli bir konu da Türkiye gibi görece dış finansman ihtiyacı
01:18:55ne yazık ki hala yüksek seyreden ülkelerin çekebileceği para.
01:19:00Batılı gelişmiş ülkelerdeki parasal genişleme dalgaları bu anlamda aslında bizim gibi ülkeler için bir şans da yaratıyor.
01:19:092000'lerin başında, 2008 krizinden sonra, 2009'dan sonra özellikle
01:19:14o dönem ki parasal genişleme dalgalarının hatta 2020'nin pandemi döneminden sonra başlayan
01:19:21parasal genişleme dalgalarının aslında Türkiye gibi ülkelere ciddi anlamda fayda sağladığında altını çizmek gerekiyor.
01:19:29Dolayısıyla bu Türkiye piyasaları için de aslında pozitif bir işaret.
01:19:33Şu anlamda pozitif, tabii Türkiye yakın zamanda doğrudan yabancı yatırımlar çekmeye başladı.
01:19:40Elektrikli araçlar, bataryayla ilgili yatırımlar.
01:19:43Ancak kısa vadede tabii sıcak para, portföy yatırımlar da çok önemli.
01:19:50Bugün konuştuğumuz kara pazartesi mevzusunda borsaların satıcılı bir seyir izlediğinden bahsettik.
01:19:59Bu biraz piyasadaki likidite eksikliği ya da paranın farklı piyasalara doğru kayışıyla ilgili bir mevzu.
01:20:07Bizim borsamız hak etti ya da olması gereken özellikle dolar basında seviyesini çok uzandı.
01:20:13Bu faiz ile ilgili kararlar açıklandıktan sonra benim tahminim Türkiye gibi ülkelere daha fazla sermaye akışı da olacaktır.
01:20:22Ve borsalar da bu pozitif yansıyacaktır.
01:20:25Ben bu kavram kargaşası derken biraz önce ben Trump'ın antikapitalist olduğunu söylemedim.
01:20:34Kapitalizmin farklı vehçeleri var.
01:20:39Kapitalizm evrim geçiriyor ve Trump'ın kapitalizm yorumu bence çok farklı ve bugünkü kapitalizmi ırgalıyor.
01:20:46Bu cumhuriyetçilerle, demokratlarla ilgili bildiğimiz ezberleri değiştirmemiz lazım.
01:20:51Çünkü mesela Covid döneminde Amerikan tarihinin en büyük yardım paketini 2 trilyon dolarlık destek paketini Trump hayata geçirmişti.
01:21:02Ve o gerçekten yeterince irdelenirse, yeterince çalışılırsa Trump'ın zihnindeki ekonomi politikası,
01:21:09o lutfakçı işte daha bildiğimiz bugün deneyimlenen kapitalizmden daha farklı bir yönü olan bir yerde duruyor.
01:21:23Ekonomiyi mesela silah olarak kullanma basbayağı Trump'la başlamış bir iştir.
01:21:29Hatta Türkiye bu yolla saldırmıştı.
01:21:32Ticari savaşlar.
01:21:33Çin'e saldırdı, daha başkalarına da saldırdı.
01:21:36Onunla başlayan iştir.
01:21:38Trump lutfakçı geldi.
01:21:39Lutfak ilk jeoekonomik tezleri yazan araştırmacı.
01:21:44Trump'ın politikaları daha çok onun yaklaşımını temsil ediyor.
01:21:49Onun jeoekonomide farklı bir kapitalist dinamik var.
01:21:54Ben kendi özelimde konuyu antikapitalist yönleriyle benimsiyorum.
01:22:01Jeoekonomik konusunu onu söyleyeyim.
01:22:03Ama orada evrilen başka bir kapitalizm var.
01:22:07Trump'ın eylemleri, Trump'ın söylemleri, Trump'ın politikaları bugünkü kapitalizmi ırgalıyor, rahatsız edebiliyor.
01:22:15Ben orayı iyi anlarsak, bence dünyadaki konumumuzla ilgili, kendi yerimizle ilgili daha net fikirlere sahip olabiliriz.
01:22:25Çünkü o politikalar Türkiye'nin önemini arttırıyor.
01:22:28Bu Trump'ın takip ettiği jeoekonomik politikalar Türkiye'nin önemini arttırıyor.
01:22:35Bunu bilmemiz lazım.
01:22:37Ve bizim bu konuda dünyadaki araştırmacılarla biraz farkı kapatmamız anlamında da bir gayrete ihtiyacımız var diye düşünüyorum.
01:22:47İki partinin, iki yaklaşımın, Amerika'daki fraksiyonun bu anlamda ciddi bir çatışması var.
01:22:57Zemin bulduğu yerlerden birisi de kripto paralar.
01:23:01Başka boyutlarında göreceğiz bunu.
01:23:04Doğru anlarsak bence dünyanın gidişatıyla ilgili epey yorum sahibi olabiliriz.
01:23:10Çünkü ne yapalım yani istemesek de Amerika evet sürüklüyor bugün dünya ekonomilerini.
01:23:17Belki yarın iklim değişir, daha demokratik bir ekonomik mimari, daha demokratik bir finansal mimari ortaya çıkar.
01:23:26Ama bunun çıkmaması için Amerika elinden geleni yapacak.
01:23:29Bugün en anti demokratik alan finans alanıdır.
01:23:33Bütün kurallarını size dayatır.
01:23:35Yani aslında tartışmamız gereken yerlerden birisi orası da işte öteniyoruz sürekli.
01:23:42Bakalım nereye kadar.
01:23:44Peki, Türkiye'ye dönmüşken Yusuf Hocam buyurun.
01:23:47Çok özür dileyerek Yusuf Hoca'nın yorumu aklıma şunu getirdi.
01:23:50Tabii kapitalizm ve alternatifleri ararken.
01:23:53Alternatifleri de kapitalisttir yani.
01:23:56Daha sonrasında sosyalizm de epey kapitalisttir.
01:23:58Bu işle uğraşan bilim insanları ya da işin pratiğiyle uğraşan insanlar son dönemde şundan bahsetmeye başladılar.
01:24:06Devlet kapitalizmi.
01:24:07Yani işin merkezinde yine kapitalizm var.
01:24:10Zaten modellenen komünyal kapitalizm yani Çin tipi kapitalizm bugün bize örnek olarak sunuldu.
01:24:17Dönüp dolaşıp aynı yere geliyoruz.
01:24:19Bana sorarsan ama gidiş komünyal kapitalizme doğru değil, anarko kapitalizme doğru.
01:24:24İkisi birbirinden de kötü şeyler değil. İkisi de eşit derecede kötü.
01:24:29Şimdi tabii Türkiye'ye döndünüz.
01:24:32Madem Yusuf Hocam sizinle devam etmek isterim.
01:24:34Türkiye'de neler yaşanıyor onu da konuşmak isterim ekonomi anlamında.
01:24:37Tabii Merkez Bankası biliyorsunuz faiz kararını açıkladı.
01:24:40%50 de sabit tuttu.
01:24:42Kısa da bir süremiz kalmış ama yine de değerlendirelim Merkez Bankası'nın faiz kararını.
01:24:47Tabii aslına bakarsanız onun yanı sıra orta vadeli programda nasıl devam ediyor onu da konuşmak isterim.
01:24:53Neler söylerseniz.
01:24:54OVP'de güncelleme var değil mi?
01:24:56Eylül ayı itibariyle.
01:24:57Orada artık enflasyon beklentisi 33'te kalmıştı.
01:25:02Merkez Bankası 36'sını 38 yaptı.
01:25:06Ben o 33'ün de ya 38'e ya da 40'lı seviyelere artık 42'de büyük ihtimalle mutabıkız.
01:25:14Hem ekonomi yönetimi hem piyasa değil mi?
01:25:16Bana öyle geliyor yani.
01:25:17Ben geçen programda 42'li seviyelerden bahsetmiştim.
01:25:21Eskide bir mutabakat var Türkiye'de.
01:25:23Bence OVP'de oraya güncellenebilir.
01:25:25Bu 2025 tahmini de 14 biraz zorlu bir tahmin.
01:25:30Çünkü 30'lu seviyelerin altına indirmek geçenlerde tartıştık zordur.
01:25:36Orada daha çok katılıklar oluşur.
01:25:4180'den 38'e geri verebiliyorsun ama oradan aşağısı zor.
01:25:47Bizdeki örnekte yukarı doğru gerisin geriye döndü.
01:25:51Geçen tartışmamızdan beri işsizlikte neredeyse 1 puanlık bir artış oldu.
01:26:00Yani piyasa daralıyor, bunalıyor.
01:26:03Hatta o işsizlik tartışmasını da açmıştık.
01:26:05Bu politikanın öyle bir sonucu olacağı belliydi, malumdu.
01:26:10Piyasa bunalıyor.
01:26:12Bence Merkez Bankası üzerinde faiz indirim baskısı artıyor.
01:26:16Faizi, enflasyonu hızlıca mı düşüreceğiz zamana mı yayacağız?
01:26:21Bence bu tartışmayı Kasım'la beraber herkes yapacak.
01:26:26Hem Amerika yapacak hem herkes yapacak.
01:26:29Bizde büyük ihtimal faiz indirimlerini önümüzdeki yıla atmak isteyebilir.
01:26:34Merkez Bankası 2025'in ilk çeyreğine yani ilk 3 ayı içine atmak isteyebilir.
01:26:41Ama piyasada aylı daraldı.
01:26:44Bu faiz indirimi kuru yukarı yön verecek bir olgu.
01:26:49Kur yukarı yön alırsa ekonomiye hala hazırda girmiş olan sıcak para yatırımları zarar edecek.
01:26:58Bu da yeni gelebilecek sıcak parayı ürkütecek.
01:27:02Sıcak parayı yeniden daha güçlü çekmek istiyorsan kuru aşağı indirmen lazım.
01:27:08Bunun için de faiz arttırman gerekir.
01:27:10Ama faiz arttırırsam artık piyasa hiç kaldırmayacak.
01:27:1350'yi yönetemiyor yani real kesim.
01:27:16Daha yüksek bir faizi yönetemeyecek bir ikilemin ortasındayız.
01:27:21Daha doğrusu bu konuyu tartışmak durumunda olanlar için bir ikilem.
01:27:29Bu şartları yönetmek durumunda olanlar için yani mesleği itibariyle, işi itibariyle,
01:27:36girişimi itibariyle, yatırımı itibariyle bu süreci içinde hayatta kalmaya çalışmak durumunda olanlar için bir ikilem.
01:27:48Ama Merkez Bankası bir ikilem taşıyor mu bu anlamda ona bakmak lazım.
01:27:55Yani ben aynı yaklaşımı Merkez Bankası'nın taşını da düşünüyorum.
01:28:01Merkez Bankası kararlarını enflasyon odaklı vermeyebilir.
01:28:06Faiz enflasyon ilişkisindense faiz kur ilişkisini takip etmemiz gereken bir dönem.
01:28:15Ve kuru biraz yukarı bırakmak için faizi biraz aşağı indirmeniz gerekir.
01:28:20Matematiği böyledir yani.
01:28:22Bu sene bir indirim yapar mı?
01:28:26Bence piyasa hayli daraldı.
01:28:29Bu sene bir indirim girebilir, sıkışabilir eğer bu piyasanın kaygılarını gözetirse.
01:28:35Yani enflasyonu biraz zamana yayınlarsa.
01:28:38Ama yok biz bir sert iniş durumuyla karşı karşıya yazı kabul ediyorlarsa,
01:28:45yani yumuşak iniş olmayacak ama sert inişi kabul edebiliyorlarsa faizi indirmeyip devam edecektir.
01:28:54Yılın 2025'in ilk çeyreğine kadar.
01:28:57O da piyasada bir miktar daha işsizliğe, iş kaybına neden olur diye düşünüyorum.
01:29:03Peki. Şimdi devam edeceğiz tabii 3. dilimde.
01:29:06Özellikle Türkiye'deki aslında piyasalardaki durumu, orta vadeli programın nasıl devam ettiğini
01:29:12ve önemli bir başlık olarak da özel sektörde yeni çalışma modelini de konuşacağız.
01:29:1745 saatten 40 saate indirilmesi söz konusu olabilir.
01:29:20Tüm başlıklarıyla konuşacağız.
01:29:23Ülke TV ekranlarına hoş geldiniz efendim.
01:29:26Saatlerimiz 23'ü gösteriyor.
01:29:28Memleket meseleleri programının 3. dilimindeyiz.
01:29:31Son dilimde de gündemi konuşmaya, ekonomi başlıklarını konuşmaya devam ediyoruz değerli konuklarımla birlikte.
01:29:37Elbette konuşuyorduk orta vadeli programı ve para politikası konusunu konuşacağız.
01:29:42Sayın Bilal Bağış hemen sözü size bırakmak istiyorum.
01:29:45Ekleyecekleriniz vardı. Neler söylersiniz?
01:29:49Merkez Bankası tabii faizi %50'de sabit tuttu.
01:29:54Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası'nın temel oda bugün enflasyonla mücadele.
01:30:03Tabii ki enflasyonla mücadele ile birlikte ve onunla çakışmayacak şekilde
01:30:09finansal istikrarı da Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası önceliklendirmeye çalışacaktır.
01:30:17Bunun bir parçası da elbette kur hareketleri,
01:30:21bununla birlikte bankacılıkla ilgili, finansal sistemle ilgili diğer parametreler de önceliklendirilecektir.
01:30:27Ancak tabii Merkez Bankası'nın kurun inmesi ya da çıkmasıyla ilgili önceliklendireceği herhangi bir hedefi olmayacaktır.
01:30:38Bizim Merkez Bankamızın son iki enflasyon raporunda da altını çizdiği gibi
01:30:45bugün %38'lik bir enflasyon hedefi var 2024 için.
01:30:502025'te tabii %10'lu seviyelere,
01:30:532026'ta artık tek haneli rakamlara kadar enflasyonu indirmeyi hedefliyor.
01:30:59Ve bu oda tamamen fokus olmuş durumda Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası.
01:31:07Dolayısıyla bugün bütün para politikasıyla ilgili uygulamalar
01:31:11tamamen enflasyon ile mücadele merkezde olarak yürütülüyor.
01:31:16Ben Türkiye'deki politika yapıcıların özellikle Amerika'da faizi indirimi gelmeden herhangi bir aksiyon alacakları kanaatinde değilim.
01:31:27Bu da tabii 2024'ün sonuna veya 2025 yılının başına kadar herhangi bir faizi indirimi beklememek anlamına geliyor.
01:31:38Benim kanaatim o yönde.
01:31:40Ve Merkez Bankası'nın da geçmiş bir yıldaki uygulamaları enflasyon tabii kısa bir süre artmış oldu tekrar 2023 seçimlerinden sonra.
01:31:50Ancak 2024 yılı itibariyle enflasyonla mücadele ciddi hız ve ivme kazanmış durumda.
01:31:58Ve aylık gerçekleşmeler itibariyle mevzu incelendiği zaman enflasyonun ciddi anlamda ivme kaybettiği
01:32:07ve belki %38 değil ancak %40'lı seviyede yakın bir rakamı rahatlıkla yakalayacağı görünüyor.
01:32:17Tabii bir önceki oturumda da bahsettiğimiz gibi bu bahsettiğimiz enflasyon hedefleri biraz orta vadeli program ile de ilgili.
01:32:27Bir önceki orta vadeli programda 2024 yılı ile ilgili enflasyon hedefi %33 seviyesindeydi.
01:32:36Bu tabii kısa vadeli hedefler daha sonra Merkez Bankası'nın enflasyon raporlarına da yansımıştı.
01:32:46Ancak Merkez Bankası enflasyon ile ilgili hedeflerini güncellemişti daha sonraki raporlarda ve %33'den %38'e kadar çıkarmıştı.
01:32:58Muhtemelen Eylül ayında gelecek olan OVP ile ilgili güncellemede de özellikle Merkez Bankası'nın şu an tamamen odaklandığı enflasyon hedefi ile ilgili bir güncellemede gelecektir.
01:33:11%38 ya da %40 gibi muhtemelen %40'lı seviyelerde %40'ın hemen üzerinde bir yeni enflasyon hedefi belirlenecektir.
01:33:24Ancak diğer tarafta büyüme ile ilgili işsizlik ile ilgili parametrelerde muhtemelen çok fazla değişiklik olmayacaktır.
01:33:32Bu da tabii şunu gösteriyor.
01:33:34Türkiye'de geçen birkaç yılda ve özellikle de son bir yılda finansal parametrelerdeki oynaklık devam etti.
01:33:43Türkiye'de iş gücü ile ilgili ve real ekonomik aktivite ile ilgili parametreler aslında büyük oranda pozitif olduğu halde kur başta olmak üzere enflasyon ile ilgili birkaç tane parametre de oynaklık son bir yılda bir realiteydi.
01:34:00Ve o da adım adım dizginlenecek ve istikrar sağlanacak gibi görünüyor.
01:34:06Burada bir şey söyleyeyim yalnız.
01:34:09Merkez Bankası adına kimse kendini bağlamamalı diye düşünüyorum.
01:34:14Kuru çok hassas takip ettiğini bildiğimiz bir merkez bankası.
01:34:20Döviz zikirdesini yönetmek isteyen bir ekonomide carry trade yükü taşıyan bir merkez bankası aslında.
01:34:30O yüzden kuru göz ardı edeceğini, ettiğini ve önümüzdeki dönemde edeceğini söylemek bence doğru olmaz.
01:34:39Helin hocam siz nasıl değerlendirirsiniz?
01:34:41Türkiye'deki merkez bankasının faiz kararı açıklandı.
01:34:45150 de sabit tutuldu.
01:34:46Orta vadeli programın da aslında devam ettiğini ama nasıl gittiğini de konuşmak isterim sizinle.
01:34:51Neler söylersiniz?
01:34:53Bir noktada Bilal Bey'e katılıyorum.
01:34:55ABD'de faiz indirimi döngüsü önce başlayacak sonra biz bunları konuşmaya başlayacağız.
01:35:02Önce orayı görmek isteyeceğimizi düşünüyorum.
01:35:04Bu tabii stratejik olarak önemli.
01:35:07Avrupa Merkez Bankası da bir noktaya kadar bunu bu şekilde yürütebildi.
01:35:12Bizde de aynı politika gelecektir diye düşünüyorum.
01:35:15Şimdi enflasyonu dizginlemek için evet faiz döngüsünü çok iyi oturtmamız gerekiyor.
01:35:20Ama bunun çok ince bir çizgisi var.
01:35:22Çok uzun süre faizlerin yüksek kaldığı bir periyotta da kaotik bir ortamla karşılaşabiliyoruz.
01:35:30Erken faiz indirimine gittiğimizde yaptığımız bütün çalışmalar boşa da gidebiliyor.
01:35:36O yüzden yumuşak inişi ben bizim ülkemizde de öngörüyorum açıkçası.
01:35:41Birden bir faiz indirimi kararına varılmayacağı kanısındayım.
01:35:45Öncelikli olarak ABD'de faiz indirimi gelirse ve bizde daha sonra bu yapılırsa
01:35:51bu riskli varlıklara para akacak diye bir tabir kullanmıştım.
01:35:56Faiz indirimi geldiği zaman ABD tarafında bu nakit akışı dolaşacak elbette.
01:36:04Ve kur tarafına baktığımız zaman belli bir dengede kalabilirsek biz
01:36:08yabancı yatırımcıyı bu noktada cezbedecek bir donemiz olur elimizde.
01:36:13Dolayısıyla hem borsa tarafında hem de farklı yatırım enstrümanlarında
01:36:18biz bu dolaşan nakit akışını ülkemize de çekeceğiz diye düşünüyorum.
01:36:23Diğer taraftan burada yabancı yatırımcı için önemli olan kurdaki denge aslında
01:36:30çok fazla yükselmesi ya da çok düşük kalması değil.
01:36:34Aslında yabancı yatırımcı önünü görmek istiyor.
01:36:36Ve belli bir dengede kalan bir kur düzeyinde yatırımlarını gerçekleştirmek istiyor.
01:36:44Çünkü onlar da aslında bakacak olursak bugünden yarına alınabilecek bir gelir,
01:36:50bir getiri söz konusu olmadığı için biraz daha orta uzun vadeye yayarak düşündüklerinden kaynaklı.
01:36:57Bizim bu dengede kalmamız önemli.
01:36:59Ama dediğim gibi çok erken bir faiz indirimi de enflasyon adına yapılan bütün çalışmaları
01:37:05ne yazık ki hiçe saydırabilir.
01:37:08Ama nispeti önemli orada.
01:37:12Orası da öyle ama birdenbire faizleri mesela çok uzun süre yüksek tuttuk o da sakıncalı.
01:37:18Ama bunun bir dengesini bulmamız gerekiyor.
01:37:2145'den 50'ye bana sorarsanız bedava çıktık.
01:37:24Hatırlayın Ocak'ta 45 oldu, Şubat'ta pas geçti, Mart'ta da pas geçecekti
01:37:32ama ekonomi yönetiminden çelişkili açıklamalar gelince piyasa bir öngörüsünü kaybetti.
01:37:38Piyasaya sükunet vermek için 50'ye çıkarmışlar.
01:37:41Mesela FED de aynı döngüde.
01:37:44Bazen piyasa o kadar zorluyor ki o kararı mecburen almak zorunda kalabiliyorsunuz.
01:37:51Ya da öyle veriler geliyor ki bu noktada artık bir faiz artırımı olmazsa
01:37:56durum daha da vahim bir hale gelecek diyerekten bazı kararlar alınabiliyor.
01:38:03Şu an itibariyle ben dengede kaldığımızı düşünüyorum.
01:38:06Ama sonraki periyot için biraz daha yumuşak bir iniş tıpkı ABD'de olduğu gibi
01:38:12bununla karşılaşacağımızı düşünüyorum.
01:38:15Ben bir süredir %50'lik faizin artık Türkiye için nötr bir faiz oranı olmadığı kanaatindeyim.
01:38:23Yani bunun seviyesi böyle devam ederse sert iniş anlamına gelecek bir duruma doğru gidiyoruz.
01:38:31Dediğim gibi ikilem.
01:38:33Yalnız yabancı yatırımcı kurda istikrar arar ifadesine katılamayacağım.
01:38:39Elin Hanım'ın sıcak para yatırımı azalan kur ortamından daha çok hoşlanır.
01:38:46Tabii o tadından gelmez.
01:38:48Ama genel anlamda yukarı yönlü eğilimi sevmez.
01:38:52Onu istemez.
01:38:53O zarar anlamına gelir.
01:38:55O yüzden bizde de bu bir ara biliyorsunuz bayağı zora girmiştik kur açısından.
01:39:01O dönemlerle kıyaslayacak olursak en azından belli bir dengede kalıyor olmamız ve
01:39:07ABD faiz indirimine giderken de bu dengeyi koruyabilirsek eğer en kötü ihtimalle bu dengede kalabilirsek
01:39:13Kabul edilebilir.
01:39:14Evet kabul edilebilir.
01:39:15Ama gerçek sıcak para azalan kur ortamını sever.
01:39:18Ama bu şu an pek mümkün gözükmüyor yıl sonu hedeflerine baktığımızda.
01:39:22O kendisine bakar ekonominin içine bakmaz.
01:39:25Eğer yüklü girerse döviz arzını çok bollaştırırsa kur aşağı çekebilir.
01:39:31Şu çok önemli onun özellikle altını çizmek gerekiyor.
01:39:36Hem kurda istikrar hem fiyat istikrarı.
01:39:39Her ikisi de belirsizlikleri azaltır.
01:39:41Ve her ikisi de bir ekonomi için olmazsa olmazdır.
01:39:45Yatırımcı için bütün oyuncular için.
01:39:48Dolayısıyla hem içerideki oyuncular yatırımcılar hem dışarıdaki oyuncu ve yatırımcılar için
01:39:54kurda da enflasyonda da istikrar çok çok önemlidir.
01:39:58Onun altını özellikle çizmek gerekiyor.
01:40:00Bağlantılı bir diğer mevzu da gündemde medyada farklı platformlarda da çok çok konuşuluyor.
01:40:07Bu carry trade mevzusu.
01:40:09Veya Türkiye'nin çok yüksek faiz ödemek zorunda olduğu konuları.
01:40:14Ben Merkez Bankası'nın bu ödediği yüksek %50 seviyelerdeki faizin dışarıdan gelen sıcak paraya ödenmek istenen faiz olarak algılanmamasını
01:40:25Merkez Bankası'nın kendisinin de öyle bir hedefi varsa yanlış yolda olduğu kanaatindeyim.
01:40:31Mevzuya o şekilde bakmamak gerekiyor.
01:40:34Burada bahsettiğimiz parasızlıklaşma ve yüksek faizlerin temel hedefinin
01:40:39içerideki ısınmış olan belki talep tarafının biraz soğutulması
01:40:44ve bu yönle de artı talep dengesinin sağlanmaya çalışılması için
01:40:49yürütülen bir politika ya da enstrüman olarak görülmesi gerektiği inancındayım.
01:40:53Diğer taraftan sıcak para çekmek için ya da dış finansman ihtiyacını gidermek için
01:40:59dışarıdan para çekmenin çok tehlikeli bir hareket ya da mevzu olacağı kanaatindeyim.
01:41:06Onun altını çizmek gerekiyor.
01:41:07Dolayısıyla Türkiye'de politika yapıcıların veya Türkiye'deki kurumların
01:41:12carry trade üzerinden dışarıdan yüksek faiz ödeyerek para çekmek isteyeceği kanaatinde değilim ben.
01:41:19Olmamalı da.
01:41:20Ama ne olur?
01:41:21Sıcak para tabii ki Türkiye'ye gelebilir.
01:41:23Fakat bu sıcak para Türkiye'deki borsaya gelebilir örneğin.
01:41:26Borsadaki şirketler kar elde ettikçe oradan kar elde edebilirler.
01:41:31Veya daha düşük faiz ödeyeceğimiz devlet tahvilleri üzerinden gelebilir.
01:41:36Veya fabrika yatırımı şeklinde gelmeli ya da o şekilde çekmeye çalışmak gerekiyor.
01:41:41Zaten genelde bizim sıcak paranın Türkiye'deki talebi tahvillerdir ve faizli enstrümanlardır.
01:41:51Borsaya girişi çok sınırlıdır.
01:41:54Bizim borsanın hacmi düşük olduğu dönemler itibariyle söylüyorum.
01:42:00Bugün de borsaya girse tatmin edici bir seviyede sıcak para girmiş olmaz.
01:42:05Faizli enstrümanlara çektiğinizde parayı da soğutmuş oluyorsunuz.
01:42:09Çünkü bir vade bağlıyorsunuz.
01:42:11Uzun vadeli tahvillere girse falan.
01:42:14Arzu edilen de tabii o.
01:42:16Girsin hemen repolarda haftalıklarda, geceliklerde Türkiye'de bir kar edip geri gitsin.
01:42:25Öyle bir şeyi kimse arzu edemez.
01:42:27Ama bugünkü deneyimimiz daha çok kısa.
01:42:32Haftalıklarda, geceliklerde bu paraların işlem gördüğü şeklinde.
01:42:37Tabii uzun vadeli tahvillere girmesi için swap kanalının açılması lazım.
01:42:43Swap kanalını açmanın başka bir riski var.
01:42:47Oradan hem manipüle edilebiliyor ekonomi hem de o zaman çok yüklü giriş olur.
01:42:53Çok yüklü giriş olursa kur aşağı gelir.
01:42:56Kur aşağı gelirse bizim içerideki üreticinin ithal malların rekabetine katlanma gücü hiç kalmaz.
01:43:02İracatçıyı kastetmiyorum yalnız.
01:43:04Yine de carry trade bizim için öncelikli değil.
01:43:08Ama doğrudan yatırımla girecek para bu döviz zikirdesi sıkışıklığında işini çözmez.
01:43:16Mesela BYD yatırımı 1 milyar dolarlık yatırım.
01:43:19Dünya çapında çok büyük yatırım.
01:43:22Zannederim yılda 10 milyar dolarlara varabilecek.
01:43:26Tabii otomobili fiyatıyla ilişkili ama bir ihracat hacmi oluşturacak bu fabrika zaman içinde.
01:43:35Belki ilk yıllar o kadar olmayacak.
01:43:373-4 milyar olacak ama o fabrikanın ihracat performansına gelmesi de zaman alacak.
01:43:44Biz bir döviz zikirdesi krizinin eşinden döndük.
01:43:48Orada bir gayret ortaya kondu.
01:43:51Yani fonlarla portföylerle sürekli toplantılar yapıldı.
01:43:55Hatta bu politika kararında perşembe açıklanması gerekir.
01:44:01Biliyorsunuz para politikası kurulu her ayın son perşembesi toplanır.
01:44:05Ama salı açıkladı çünkü başkan yine Amerika'da bu toplantıları takip edecek.
01:44:11Aslında giren seviye şu an Türkiye'nin işini görmüş gibi duruyor.
01:44:15Daha fazla agresif olmaya gerek var mı?
01:44:17Biraz özel kaygılarını taşıyorum.
01:44:20Biz sıcak parayı kovmuş bir ekonomiyiz.
01:44:23Kova kova gönderdik.
01:44:25Öyle bir deneyimden geçtik.
01:44:27Daha fazla girmesine ihtiyaç var mı?
01:44:31Biraz turizm performansı belirleyici olacak.
01:44:34Enerji fiyatları bizim sene sonu işte döviz cinsinden borçların, ödemelerin yükü her sene artar biliyorsunuz.
01:44:44Sene sonu döviz talebi Türkiye'nin yükselir.
01:44:48Onu karşılamak için dövize ihtiyaç olacak.
01:44:51Bence çok agresif değiliz sıcak para konusunda.
01:44:55Ama hala giriş talep ettiğini ekonomi yönetiminin görebiliyoruz.
01:45:00Sürekli roadshow'larda.
01:45:03Turizm açısından kötü bir sezon geçirdiğimizi düşünüyorum.
01:45:06Veri yok açıkçası.
01:45:07Normalde biz geçen sene her hafta turizmde rekor haberlerini bu ayda takip ediyorduk.
01:45:15En son en güncel veri hangi veri bilmiyorum gerçekten.
01:45:19Ama gözlemlediğim kadarıyla söyleyeyim.
01:45:22Antalya'da falan durum fena değil.
01:45:25Bodrum biraz daha iç turiste hitap eden yerlerde zannederim bir gerileme var.
01:45:31Ama Bodrum'a da bu sefer yabancı turist normalden daha fazla sayıda olduğunu ifade ediyorlar.
01:45:40Antalya'da şöyle bir durum var.
01:45:43Uçakların iniş sayısına baktığımız zaman 11 milyon yolcudan bahsediyoruz.
01:45:51Her şey dahil sistemin dışına bu sene yabancılar çıkmıyor.
01:45:57O sokaklarda çok fazla şahsen de gidip gördüğüm ve esnafla konuştuğum kadarıyla
01:46:06oradaki taksicisinden işletmecisine varana kadar çok ciddi bir sıkıntı içinde olduklarını söylüyorlar.
01:46:14Çünkü otellerin dışına çıkmayı tercih etmiyorlarmış.
01:46:18Son dönemde Türkiye ekonomisini karşılaştıran temel problemlerden biri hizmet enflasyonu.
01:46:27Oteller, restoranlardaki fahiş fiyatlar.
01:46:30Belki onunla ilgili de genel olarak bir ders çıkarmış olmak gerekiyor diye düşünüyorum.
01:46:36Bu yıldan çıkarılacak derslerle belki önümüzdeki yıl rakamlar biraz daha düzelir diye umut ediyoruz.
01:46:43Peki efendim gelelim şu esnek çalışma meselesine.
01:46:48Aslına bakarsanız özel sektörde yeni çalışma modeli üzerinde çalışılıyor.
01:46:5345 saat olan çalışma süresi 40 saate düşürülebileceği belirtiliyor.
01:46:58Olur mu olmaz mı tabi böyle bir model gündeme geldi.
01:47:01Ama esnek çalışma ve mesai saatleriyle ilgili düzenleme de aslında bir süredir hükümetin gündeminde.
01:47:07Orta vadeli programda uzaktan kısmi ve geçici süreli çalışmayla platform çalışması gibi yeni nesil esnek çalışma modellerinin de iş dünyasının ihtiyaçlarına göre hayata geçirilebileceği belirtilmişti.
01:47:19Ama bu yeni çalışma modelini konuşmak isterim.
01:47:22Bir konumuz daha var.
01:47:23Hukukçu avukatı Eyüp Can bizlerle birlikte olacak Skype bağlantısıyla bizlere katılacak.
01:47:28Efendim hoş geldiniz.
01:47:29İyi akşamlar.
01:47:30Hoş bulduk.
01:47:31İyi akşamlar.
01:47:33Şimdi tabi konuşuyoruz mesai saatleri değişecek mi?
01:47:36Masada formüller var.
01:47:37Böyle bir şey mümkün mü?
01:47:39Yeni çalışma modeli nasıl bir model aslında onu da konuşmak isterim.
01:47:42Sizinle neler söylersiniz?
01:47:44Tabi şöyle aslında durum tek başına mesai saatlerinin düşürülmesi değil.
01:47:49Bu aslında bir orta vadeli planın bir parçası.
01:47:51Burada da biraz önce siz de bahsettiniz.
01:47:53Uzaktan çalışma, kısmi çalışma, platform çalışması gibi yeni nesil çalışma planlarının bir parçası aslında bu.
01:48:00Şimdi bu durumda zaten Avrupa'da da diğer ülkelerde de benzer şekilde mesai saatlerinin düşürülmesi söz konusu oldu.
01:48:07Bu da bunun bir parçası söylediğim gibi.
01:48:09Bu aslında temelde yeni nesil çalışma metotlarındaki ihtiyacın bir parçası olarak ortaya çıktı.
01:48:14Biz mesela uygulamacılar açısından şöyle bir durumla sürekli karşılaşıyoruz.
01:48:18Örneğin artık elimizdeki telefonlar, bilgisayarlar, tabletler artık bir iş yeri gibi adeta burada işimizi sürebiliyoruz.
01:48:25Şimdi şöyle bir durum oluyordu.
01:48:28Misalen işte 6'da mesai normal şartlarda biter.
01:48:31Daha sonra gece 10'da bir işçiye bir mail gelir.
01:48:35Bu mailde de işte işçi buna bir dönüş yapar.
01:48:38Bu saat aralığında yani saat akşam 6 ile saat 10 arasında işçi çalışmış mıdır, çalışmamış mıdır meselesi sürekli olarak gündeme geliyordu böyle bir durumda.
01:48:46Bu durumda da aslında kanunlar bunu takip etmekte biraz zorlanıyordu.
01:48:50Eğer bu noktada mevzuatta böyle bir düzenleme yapılırsa bu ihtiyaçlar giderilmiş olacak.
01:48:54Bu aslında işveren açısından da işçi açısından da her iki tarafında lehine olacak bir durum olduğunu düşünüyorum ben şahsen.
01:49:00Çünkü şöyle bir durumla dediğim gibi karşılaşılıyor.
01:49:03Burada biz özellikle mahkemelerde şunu da karşılaşıyoruz bahsettiğim gibi.
01:49:07Burada özellikle işçi açısından eğer 10'da yapılan bir eylem de olsa buradaki esnek çalışma saatlerine bunu uydurabilirsek bu durumda hem işçinin lehine şöyle bir durum olacak.
01:49:17Her zaman mesai saatlerinin başında olması gerekmeyecek.
01:49:20İşe düştüğü zaman çalışabilecek.
01:49:22İşi olmadığı zaman da bu noktada bundan faydalanabilecek durumda olacak.
01:49:26Haliyle bu hem işveren hem de iş açısından lehe bir durum olacak.
01:49:29Bunun tabii temeldeki yansımalarından bir tanesi de mesai ücretlerinin düşürülmesi.
01:49:33Burada temel mevzu verimlilik zaten esasında işçinin 7-24 işinin başında olması mevzusu değil.
01:49:39Ama işini gece 10'da da yapabilecek olsa sabah 6'da da yapabilecek olsa burada 5 dakikalık bir dönüş de eğer bunu sağlayabilecek durumda oluyorsa
01:49:47bu durumda zaten hem işveren açısından hem de kendisi açısından faydalı bir durum oluyor.
01:49:52Şimdi biraz daha detaylandırmak isterim aslına bakarsanız.
01:49:55Bu 45 saatten 40 saate nasıl düşürülecek?
01:49:59Yani sizin söylediğiniz gibi tamam akşam 10'da ona o maile cevap verebilecek.
01:50:04Oradan mı düşecek yani bu saat? Biraz daha detay öğrenmek isterim.
01:50:08Tabii şöyle şimdi iş kanununda bununla ilişkin öncelikle bir düzenleme yapılacak.
01:50:12Haftalık mesai saati şu anda genel olarak 45 olarak geçiyor.
01:50:15Bazı iş kollarında bu rakam daha düşük bazı iş kollarında da 48 saate kadar çıkabiliyor.
01:50:20Bu kapsamda muhtemelen iş kanununda bir düzenlemeye gidilerek haftalık mesai saatini 40 olarak sabitleyeceğiz.
01:50:26Bu arada sadece 45 değil 48 saat olan çalışmalar da aynı şekilde 40'a düşürülecek.
01:50:32Bu kapsamda işte başlangıç saatlerin noktasında esasında temel mevzu esnek çalışma saatleri olacak.
01:50:38Yani haftalık 40 saatlik bir çalışmayı işçi tamamladığı anda bu noktada haftalık çalışmasını tamamlamış olacak.
01:50:45Şöyle bir durum da öngörülüyor esasında Avrupa ülkelerinde de benzer şöyle bir durum var.
01:50:49Burada temel tercih işçiye bırakılacak.
01:50:51Eğer işçi günde 10 saat çalışarak 4 günde işini bitirmek istiyorsa 4 gün mesai yapıp 3 gün tatil yapabilecek.
01:50:58Ya da 3 gün normal mesaisini yapacak 9 saat.
01:51:01Kalan kısmı da 4. günde yarım gün olarak tamamlayacak ya da 5. günde tamamlayacak.
01:51:06Kalan 2 günde de tatil yapacak.
01:51:08Ama şimdi bu her iş kulu için nasıl olacak yani?
01:51:11Ben mesela kendi adıma düşündüm de yani günde 10 saat yayın yapıp nasıl yapacağım yani?
01:51:16Geri kalan günleri kime bırakacağım falan diye böyle bir düşündüm. Buyurun.
01:51:20Esasında burada şöyle değerlendirmek lazım.
01:51:23Bu bence de tüm iş kulları açısından uygulanabilecek bir durum değil.
01:51:26Ama özellikle yeni nesil çalışmalarda şöyle bir durum var.
01:51:30Uzaktan çalışanlar, bilgisayardan çalışanlar ya da telefondan çalışanlar
01:51:34burada bu çalışma metoduna daha uygun.
01:51:37Şimdi normal klasik çalışma metodu nedir?
01:51:39İşte ekranda da görüyorsunuz zaten bir teksilde bir işçi gelir iş yerine.
01:51:43Mesaisine başlar. Akşam mesaisini bitirdikten sonra evine döner.
01:51:47Bu arada herhangi bir şekilde çalışmayla bir bahsi, bir ilgisi olmaz zaten.
01:51:51Bundan sonra işi tamamen biter.
01:51:53Evdeyken herhangi bir şekilde işi düşünmez ya da işteyken de evi düşünecek bir vakte olmaz.
01:51:58Ama bu çalışma metodu özellikle yeni nesil çalışmaya uygun.
01:52:02Özellikle internetten iş yapanlar açısından misalen bunu örnek verebiliriz.
01:52:06Burada akşam mailleşecek, kendine belli bir saat aralığı belirleyebilir.
01:52:11Örneğin gece iş çok fazla geliyorsa çalıştığı ülkeye bağlı olarak.
01:52:15Örneğin akşam 6 ile akşam 10 arasındaki bir saat aralığını kendisine çalışma saati olarak ayarlayabilir.
01:52:21Daha sonra bunu aynı şekilde sabah yapabilir ama öğlen tatil yapabilir misalen.
01:52:25Çünkü öğlen bu işçinin zaten özellikle yoğun çalışması gerekecek bir durum olmayacak.
01:52:30Hayır şimdi sen hemen kendini yontuyorsun da imkan mı? Medyada mesai meyfumu yok yani.
01:52:38Sizde var mı hocam? Siz yapabilir misiniz bu çalışması?
01:52:40Ya şöyle, kafamda deli sorular yani.
01:52:43Herkes kendini bir düşünüyor.
01:52:46İktisatta ücret, emek arzı ilişkisi tersine çizilir.
01:52:53Yani belli bir ücret seviyesinin üzerinde insanlar daha fazla çalışmak istemezler.
01:52:59Daha fazla kendilerine özel zaman isterler.
01:53:03Bunu kasteden bir eğridir o eğri.
01:53:06Şimdi biz bu ücret seviyelerinden 5. günü mesai alarak mı çalışacağız?
01:53:14Acaba hangi eğilimler ortaya çıkacak?
01:53:18Yoksa bazılarımız hakikaten haftada 3 gün tatil mi yapacak?
01:53:22Bunu mu göreceğiz?
01:53:25Gerçekten zor sorular.
01:53:28Çalışma süresi kısalırken ya da bizim ücret artışı aynı döneme denk gelirse,
01:53:37ücret artış seviyesi ne olacak falan gerçekten kafamda deli sorular.
01:53:42Yani kontrol altına almak da zor şimdi.
01:53:45Dediğiniz gibi mail geldi saat 10'da, o maile cevap verdi.
01:53:49Tamam o maile cevap verdiği dakikaları artık o mesaiden sayılıyor ama
01:53:54işte ne kadar bir sürede cevap veriyor vesaire falan.
01:53:57Yani kontrol altında tutmak da biraz zor değil mi?
01:54:00Yani bir sürü soru var aklımızda ama.
01:54:02Evet aslında böyle bir durum var.
01:54:04Hocam burada aslında geçenlerde Dominik'te benzer bir düzenleme oldu.
01:54:08Orada işçiye 3 tane seçim hakkı tanındı.
01:54:11Mesela dendeki günde 10 saatten toplam 4 gün çalışabilirsin.
01:54:15Bu şekilde 3 gün tatil yapabilirsin ya da 3 gün 10 saat çalışırsın.
01:54:19Kalan günleri 5 saat 5 saat şeklinde ayarlayabilirsin.
01:54:23Burada aslında işçiye tanınmış bir takdir hakkı var.
01:54:26Burada da işçi kendi yaptığı işe göre en uygun çalışma saatlerini
01:54:30seçebileceği bir aralık bırakılırsa bence en verimlisi bu şekilde olur.
01:54:33Esasında bizim zaten işçilerden ya da iş yerleri olarak patronların da beklediği
01:54:38temeldeki mevzu bildiğiniz gibi verimlilik.
01:54:40Burada işçi işe olmasa da iş yerinde sürekli olarak bekleyecek bir durum varsa
01:54:45buradan zaten herhangi bir şekilde verimli bir sonuç almak mümkün olmuyor.
01:54:49Haliyle her iş kolu burada kendine özgü bir iş ve çalışma metodu uydurursa
01:54:54buna benzer bir şekilde esneklik tanımak aslında daha mantıklı gibi geliyor benim açımdan da.
01:54:59Temelde yapılması istenen şey de bu olduğunu düşünüyorum ben şahsen.
01:55:03Tabii şu an detaylar belli değil ne çıkacak biz de tam olarak bilmiyoruz.
01:55:06Ancak yapılması planlanan şey benzer örneklerde gördüğümüz şeyler bunun gibi durumlar.
01:55:11Tabii pratikte hem Avrupa'da hem Amerika'da hem Türkiye'de de bazı özel sektör şirketleri
01:55:17farklı yeni uygulamaları geçiyorlar.
01:55:20Hatta 4 gün çalışma gibi.
01:55:22Temel kaygı bence de burada verimlilik ya da temel kaygı o olmalı.
01:55:27Ancak onunla birlikte makro ölçekte benim aslında merak ettiğim
01:55:32orta ve uzun vadede belki hemen değil ama orta ve uzun vadede bu istihdam piyasasına nasıl yansıyacak?
01:55:40Mevcut durumda 33 milyonun hemen altında bir istihdam sayısı var Türkiye'de.
01:55:46Türkiye örneğin 5 yıllık kalkıma planında ya da OVP'lerde bahsettiği gibi
01:55:5235 milyon, 36 milyonlu rakamlara belki bu tip uygulamalarla çok daha rahat ulaşabilir mi diye açıkçası merak ediyorum.
01:56:02Bu soruyu sorarken tabii kendi beklentim ya da tahminim de
01:56:08ben istihdam boyutunda pozitif yansımalarının olabileceği kanaatindeyim.
01:56:14Bunu da şu yüzden söylüyorum.
01:56:16Türkiye'de yanlış değilsem mevcut durumda şu an ortalama haftalık çalışma süresi ya da saati 50 saati buluyor.
01:56:27Dolayısıyla 45 saatlik resmi rakama rağmen insanlar ortalama 50 saat çalışıyorlar.
01:56:35Bu haftalık çalışma saatleri adım adım aşağı çekildiği zaman
01:56:40bunu kompansa edecek yeni istihdam iş gücüne ihtiyaç olacak.
01:56:45Dolayısıyla makro hedefler ile de uyumlu aslında bu tip düzenlemeler
01:56:49ve Türkiye'nin makro parametrelerine pozitif yansıyabilir kanaatindeyim ben.
01:56:55Ama SGK'ya falan da etkisi olacak bunu ona da bakmak lazım.
01:57:02Hatırlatayım Avrupa'nın kuzeyinde bu uygulama başladı.
01:57:08Hatta yoğun grevler oldu Almanya'da.
01:57:10Ben grev mağduru oldum uçağımız uçmadı falan.
01:57:13Düsel'de orta havalimanı kapandı.
01:57:15Biz dört gün çalışmak istiyoruz diye grev yapmışlar.
01:57:18Ama orada temel referans bu tartışmadaki toplumun kaybolan sosyalleşmesini yeniden diriltmekti.
01:57:27Ben öyle anladım.
01:57:29Özellikle daha Nordik tarafta İsveç-Norveç tarafında Almanya'da öyle tartışılmadıysa bile
01:57:35İsveç'te-Norveç'te konu böyle tartışılmıştı.
01:57:38Bu bakımdan da bizim bir tartışma yapmamız gerekir gibi düşünüyorum.
01:57:43Ama eğer bu benim fikrim çok örümcek ağlı bir fikirse bilmiyorum hukuk buna ne diyor ama
01:57:51kadınlarla erkekler için bence farklı çalışma statüleri gerekiyor.
01:57:56Çünkü kadınların daha esnek bir çalışma ortamı olması gerekiyor.
01:58:01Belki bu 40 saati kadınlara getirmek gerekiyor ama hukuk buna ne der, işverenler nasıl tepki verir
01:58:07onu da bilmiyorum.
01:58:09Eğer sosyalleşme kaygımız varsa çünkü erkeklerin toplumda sosyalleşebilmesi çok kolay değil.
01:58:17Daha çok bizi toplumu sosyalleştiren kadınlar, o akraba örgütlenmelerini, komşu örgütlenmelerini yapanlar.
01:58:24Biz de yavaş yavaş...
01:58:26Eğimsel bir açıdan söylediniz ama ben kadınların meslek hayatında erkeklerle aynı çalışma saati içerisinde
01:58:34konumlandırılmasından yanı olurum.
01:58:36Burada program güzel mantığı evet iş yükünün alınması açısından iyi.
01:58:39Belki anneler için söylediğiniz şey.
01:58:41Ama uygulama açısından evet.
01:58:43Anneler için kesinlikle.
01:58:45Ama sosyalleşme anlamında Avrupa'daki gibi tartışacaksak bizim öyle kaygılarımız varsa da
01:58:51bence kadınların daha esnek bir çalışma imkanı bulması gerekiyor.
01:58:55Fakat bunu tartışmak da bir linç sebebi olabilir.
01:59:00Türkiye'de bilmiyorum.
01:59:02Şimdi orada başka bir şey devreye girebilir.
01:59:04En azından şunu söyleyeyim.
01:59:06Kariyerine etkisi olabilir.
01:59:08Kötüye kullanılma açık olacağı için aslında.
01:59:10Büyük ihtimal işverenler işte biz kadın çalışan istemiyoruz diye.
01:59:13Ya da oradaki mesai arkadaşları arasında.
01:59:16Şu benim çok hoşuma gidiyor yani.
01:59:18Kadınlar işe 10'da gitse 4'te çıksa bence çok adil bir denklem oluşuyor.
01:59:24Ama öyle bir durumda Türkiye'de.
01:59:26Ama tabii burada erkeğin kariyerini ilerletmesi kadının biraz geride kalması da söz konusu da olabilir.
01:59:32Olabilir.
01:59:34Hepsini tartışabiliriz.
01:59:36Ama ben kadının iş hayatına katılımının yeterince tartışılmadığını daha kıvamlı olabileceğini düşünüyorum.
01:59:44Böyle ifade edeyim.
01:59:46Ben yani o kadın konusundaki tartışmanın mesela işte yeni doğum yapan kadınlara bir yıllık izin verilmesi tartışmasıyla devam etmesinden yanayım.
01:59:56Orası daha çok tartışılmalı.
01:59:58Kamudaki o geniş alanlar özel sektörde yok.
02:00:00Doğumda vesaire biliyorsun.
02:00:02Özel sektörde ama kadın erkek ayırmadan gerçekten hiç boşluk yok.
02:00:06Evet.
02:00:07Şimdi mesela bu...
02:00:08O yok onu ifade etmeyeceğim.
02:00:10Öyle bir farklı uygulama.
02:00:12Anayasa mahkemesine de döner muhtemelen.
02:00:14Herhalde biraz o yüzden Eyüp Bey yorum yapar diye düşünüyorum.
02:00:18Aslında hocam burada şöyle bir durum var.
02:00:20Kadınlara bu yönde tabii getirilmiş bazı pozitif ayrımcılıklar var ama özellikle bahsettiğiniz bu doğumla ilgili hamilelikle ilgili durumlarda bazı eksikliklerin olduğu mevzuatta aslında açık.
02:00:30Misal bir kadın evlendikten sonra bir yıl içinde işten ayrılıp tazminatını alabiliyor.
02:00:35Ama bu durum çocuğu olduğunda söz konusu değil.
02:00:37Örneğin işte kadın ikinci çocuğunu da sahip oldu ya da ilk çocuğunu da sahip oldu.
02:00:41Bu durum tazminat nedeni değil.
02:00:43Ama evlilik bir tazminat nedeni.
02:00:45Halbuki çocuk sahibi olmak bir kadın açısından daha büyük bir iş yükü ya da bir külfet olmasına rağmen bu durum bir tazminat nedeni olarak düzenlenmiş durumda değil.
02:00:54Bunun gibi aslında mevzuatta birkaç eksiklik var.
02:00:56Bu hususlar giderilirse esasında kadınlarla erkekler arasında belki o adalet o eşitlik sağlanmış olur.
02:01:02Temelde de aslında şunu değerlendirmek lazım.
02:01:04Esasında yeni nesil çalışma metodlarıyla kişi mekan zaman bakımından bazı düzenlemelerin bazı farklılaşmanın muhakkak olması gerekiyor.
02:01:12Çünkü şu an mevzuatımızda sanki herkes aynı şekilde çalışıyormuş gibi işte tüm çalışma saatleri adeta 45'e endekslenmiş.
02:01:20Zaman bakımından sanki herkes işte aynı yerde aynı şekilde çalışıyor.
02:01:24Aynı şekilde iş yerinde çalışıyor.
02:01:26Farklı hiçbir çalışma metodu düzenlenmiş durumda değil.
02:01:29Esasında bu esnekliği gösterilebilecek bir mevzuatta değişikliğe gidilirse ben tüm taraflar açısından faydalı olacağını düşünüyorum.
02:01:36O yüzden hani bu Uluslararası Çalışma Örgütü toplantısında zaten Cumhurbaşkanı yardımcısı dile getirdi.
02:01:41Bakan Bey de zaten sürekli olarak bununla ilgili açıklama yapıyor, ilgileniyor.
02:01:44Esasında böyle bir farklılaşma tüm taraflar açısından faydalı olacaktır.
02:01:48Çünkü yeni nesil bir çalışma var, yeni nesil bir çalışma metodu var.
02:01:51Hukuk toplumu bir nebze tabii ki arkadan takip edecek, önden gitmesi mümkün değil ama
02:01:56bu aradaki zaman aralığını da çok açmadan buradaki hani tüm tarafların menfaatine olacak bir düzenlemeyi getirebileceğiniz inşallah.
02:02:03Ya benim düşüncelerim örümcek ağlı düşünceler zannedilebilir ama ben kendi içimde bunu ilerici fikirler olarak tartışıyorum.
02:02:13Hocam mesela ilerici düşünce size bir İsveç'ten bir örnek vereyim isterseniz.
02:02:18Bu ilerici fikirler kadınların mağdur edilmesi olarak geri döneceği için bir refleks geliyor.
02:02:24Belki onu ortadan kaldırmak lazım.
02:02:27Yani kadınların mağdur edilemeyeceği iş hayatında bir iklim ortaya çıkarmak lazım.
02:02:33Mesela hocam İsveç'ten bir örnek vereyim bununla ilgili.
02:02:36Mesela hala cam tavanlarla mücadele etmek durumunda kalıyoruz.
02:02:40Süre gelen konular.
02:02:42Birçok şeyi ortadan kaldırmadan aslında güzel bir fikir ama.
02:02:46İsveç örneğinizden önce Yusuf Hoca'yı destekleyen şöyle bir veri paylaşayım.
02:02:51Kadınların iş yaşamına daha aktif katılımı ya da Türkiye'de kadınların iş gücüne daha fazla katılımının niye önemli olduğu ile ilgili bir veri paylaşayım.
02:03:02Ben de birkaç yıl önce bir IMF çalışması okumuştum.
02:03:07Ve şöyle diyordu.
02:03:09Türkiye'de OECD'deki örneğin diğer ülkelerle karşılaştırıldığında kadınların iş gücüne daha az katılıyor olması.
02:03:18Bu bahsettiğimiz sosyal faktörler nedeniyle.
02:03:21Bunun Türkiye'ye gayri safi yurt şahıslar cinsinden maliyeti üçte bir kadar.
02:03:28Dolayısıyla diğer ülkeleri yakaladığımız takdirde örneğin bugün kişi başı gelirimiz 12-13 bin dolar seviyesinde.
02:03:36Aynı kategorideki ülkeleri yakaladığımız takdirde bir anda kişi başı gelirimizi farz edelim 15-16 bine rahatlıkla çıkarabiliyoruz.
02:03:45Dedikten sonra örneğinizi dinlemek isteriz.
02:03:47Şöyle buyurun örneği dinleyelim.
02:03:50Mesela İsveç'te Eyüp Bey de bana katılır.
02:03:54Bir buçuk yıl hem anneye hem babaya doğumdan sonra izin veriliyor.
02:03:58İsterse baba anneye de aktarabiliyor diye biliyorum.
02:04:03Bizde babaya izin vermemen lazım.
02:04:06Bizde babaya 3 gün izin var galiba.
02:04:09Evde sorun çıkarır.
02:04:103 gün babalık izin var sadece.
02:04:12Bir daha babayla uğraşmasın.
02:04:14Mesela aynı yerde kariyerinden uzak kalıyorsun.
02:04:18Orada öyle bir ince bir çizgi var.
02:04:20Tamam aktarabiliyor baba anneye ama belki de anne istemez.
02:04:23Anne devam etmek ister.
02:04:24Baba da işte bana yardımcı olsun.
02:04:26O bir buçuk senede beraber büyütelim diyebilirim.
02:04:29Evdeki erkeği seviyorsanız bilmiyorum.
02:04:32Evdeki erkek zararlıdır bana sorarsanız.
02:04:35Yardımcı yoksa gerekir hocam.
02:04:37Şimdi yardımcı oluyorsa bilemiyoruz ki.
02:04:41Tabii tabii.
02:04:43Şimdi bir de tabii şu şeyi de konuşalım isterim.
02:04:45Artık pandemi döneminden sonra sıklıkla gördüğümüz işte evde çalışma modelinin
02:04:49aslında hem getirilerine hem götürülerine de şöyle bir konuşalım isterim.
02:04:53Tabii bir yandan aslında dönüşler de devam ediyor.
02:04:56Yani tekrar o iş yerlerinde çalışma modeline dönmeler de devam ediyor ama
02:05:00çoğu sektörde kaldı bu uzaktan çalışmaya.
02:05:03Böyle devam edecek mi?
02:05:05Önümüzdeki dönemde aslında bu çalışma sistemleriyle birlikte orada da bir değişiklik olur mu?
02:05:10Neler söylersiniz Eyüp Bey?
02:05:13Esasında ben devam edeceğini tahmin ediyorum.
02:05:15Özellikle bankalar gibi ya da işte reklam şirketleri gibi yerlerde çok zaten bu uygulanıyor.
02:05:21Şu anda da devam ediyor.
02:05:23Bununla ilgili yapılmış bir araştırma da vardı zaten.
02:05:25Uzaktan çalışmanın aslında %15 kadar normal şartlardaki verimliliği arttırdığına dair.
02:05:30Yani hem taraflar memnun hem verimlilik artıyor.
02:05:33Yani herkes için menfaatine olan bir durum olduğu için ben devam edeceğini tahmin ediyorum.
02:05:38Zaten burada orta vadeli plandaki işte bu mesai saatlerinin düşürülmesi,
02:05:42uzaktan çalışma metodu da bunların bir parçası zaten.
02:05:45Yani saç ayaklarından bir tanesi de uzaktan çalışmaya ilişkin
02:05:48yine bir mevzuat düzenlemesi getirmek haliyle devam edeceğini tahmin ediyorum ben.
02:05:52Kaldırılması için herhangi bir neden de söz konusu değil şu aşamada.
02:05:56Bunlar da çok kalkınmacı adımlar.
02:05:59Bunu da bilelim.
02:06:00Yani Türkiye'deki iş ortamını daha demokratikleştiriyor,
02:06:04daha elverişli hale getiriyor.
02:06:07Ama toplamda her şey ücretler seviyesiyle tartışılmak zorunda.
02:06:12Bunu da bilmemiz lazım.
02:06:15O da enflasyonist ortam biraz daha geride bırakıldığında makulleşebilir.
02:06:22Onu da tartışmak lazım.
02:06:24Ama bu çok ilerici bir şey.
02:06:26Yani çok kalkınmacı bir tavır.
02:06:29Benim hoşuma gidiyor açıkçası.
02:06:31Farkındalığı yüksek olan şirketler devam ediyor.
02:06:38Keşke hibrit model tamamen oturtulabilse.
02:06:42Ama farkındalık çok yüksek seviyede değilse, küçük bir patron şirketiyse
02:06:46ya da çalışanını illa gözünün önünde istiyorsa
02:06:50pandemiden sonra bir kısım çalışan iş yerine dönmek durumunda kaldı.
02:06:56Ben de verimliliğin çok yüksek olduğunu düşünüyorum.
02:06:59Diğer taraftan sanki evden çalışınca o kadar verimli olmuyor zannediliyor.
02:07:04Sanki mesai bir moda ortadan kalkıyor.
02:07:07Evet ve gün içine yayılan bir durum söz konusu oluyor maalesef.
02:07:13Ama esnek çalışmaya ilk patronlar geçti biliyorsunuz.
02:07:16İş yerlerine kamera takma icadı olunca
02:07:20başka bir yerdeyken telefonundan takip edebildiği ortamlar
02:07:25programlarla raporları yönettikleri imkanlar bulunca
02:07:33ilk esnek çalışmaya patronlar geçti.
02:07:36Bunu da bir başlangıç olarak görmek lazım.
02:07:40Uzaktan çalışma modelleri bazen uçuk bazen çok ilerici fikirler gibi geliyor.
02:07:47Ama mevcut durumdaki dijitalleşme hızını da göz önüne alırsak
02:07:53aslında kaçınılmaz bir sonla aynı zamanda.
02:07:56O kadar hızlı dijitalleşiyor ki iş yaşamı,
02:07:59işte bugünkü kripto paralardan bahsettik,
02:08:02blok zinciri teknolojisi, finansal sistem, eğitimin kendisi.
02:08:06Biz akademisyenler artık o realiteyle her gün daha fazla karşılaşıyoruz.
02:08:12Dolayısıyla bu kadar hızlı dijitalleşmenin yaşandığı bir dönemde
02:08:17bu tip yeni modeller de aslında kaçınılmaz bir son.
02:08:21Dolayısıyla çok ilerici bazen de uçuk fikirler gibi kesinlikle düşünmemek gerekiyor.
02:08:28Şöyle, eleman bulma problemi yaşayanlar bu esneğe daha çok ilgi gösteriyor.
02:08:35Bugün bir arkadaşımla konuştum.
02:08:37Yani bir işi takip etmesini istediği bir pozisyon olduğunu,
02:08:42takip edilmesini istediği bir pozisyon olduğunu söyledi.
02:08:45Ne göreyim ne tanıyayım ne gelsin ne gitsin.
02:08:48Sadece o işi takip etsin istiyorum, bulamıyorum dedi uzaktan her ne biçimdeyse.
02:08:54Ama bulamıyorum kimseye çalışacak dedi. Enteresan.
02:08:58Şimdi ekonomi anlamında da aslında şirketlere faydalı mıdır?
02:09:02Yani biliyorsunuz işte yol ücretleri kalkıyor, birçoğu yemek ücretini de kaldırmış oluyor.
02:09:08İşte bununla birlikte tabii yani şirketler içerisindeki giderler de azalıyor.
02:09:13Ekonomi anlamında da aslında katkısı sağlıyor ama sosyal anlamda da eksiklikler de getiriyor.
02:09:18Yani iş arkadaşların olmuyor yani birçoğunun iş arkadaşı yok artık çünkü bir araya gelemiyorlar.
02:09:23Hibrit değil ama ben uzaktan çalışmayı söylüyorum.
02:09:25Hibrit biraz daha aslında hem iki yönden de besleyici olabilir ama
02:09:29bu uzaktan tamamen uzaktan çalışma konusunu ekonomi anlamında nasıl değerlendirirse?
02:09:34Elin hocam sizinle devam edin.
02:09:36Evet aslında olması gereken uzaktan çalışıyor.
02:09:39Nasıl olsa ben yemeğini ya da yolunu kısayım gibi değil.
02:09:43O kişinin evde de bir tüketimi oluyor.
02:09:46Bunu göz önünde bulundurmak gerekiyor.
02:09:48Biz bazı meseleleri biraz eksik uyguluyoruz.
02:09:52İşte internet giderlerinin de telefon faturası.
02:09:54Maalesef internet, çay kahve bunlar görülmeyen ofis giderleridir.
02:09:58Ve işveren bu noktada eğer çok mali gücü yerinde değilse biraz tasarrufa gitmek istiyorsa
02:10:05hadi evden çalışın ama sadece baz maaş veriyorum gibi bir düşünceye sahipse mutlu olacaktır.
02:10:12Ama bu noktada çalışan ne kadar mutlu olabilir?
02:10:15Çünkü dediğim gibi evin içinde internet kullanımı, elektrik kullanımı,
02:10:20bilgisayarla çalışıyoruz artık ve birden fazla ekran gereken durumlar yaşanabiliyor.
02:10:25Diğer taraftan yemek, oradaki alışverişin miktarı artıyor.
02:10:30Daha fazla para harcamak zorunda kalıyor.
02:10:33Uzaktan çalışmanın bir de dediğiniz gibi sosyalleşmekten de kopardığını kişinin ve verimliliği düşürdüğünü düşünüyorum.
02:10:41Ama hibrit model ve daha az çalışma saatleriyle uygulanabilecek
02:10:46belki de vardiyalı modellere geçiş yapmamız bir daha fayda sağlayacaktır diye düşünüyorum.
02:10:53Hibrit modelde hem sosyalleşme olur.
02:10:55Diğer taraftan tabii bu yemek, yol vesaire ek yan ücretlerin hayata geçirilmesi kaydıyla
02:11:02kişinin verimliliği de fazla olur.
02:11:05Yolda hırpalanmamış olur.
02:11:07Şimdi daha küçük yerlerde belki çalışmak, işe gidip gelmek biraz daha kolay
02:11:12ama artık İstanbul'da bu o kadar kolay değil.
02:11:15İster toplu taşımayla olsun, ister özel araçla olsun bir yerden bir yere gitmek sıkıntı yaratabiliyor
02:11:22ve bu da kişinin aslında birkaç saatini, gün içerisindeki birkaç saatini yola ayırması demek.
02:11:28Dolayısıyla bir harpten çıkıp ofise gitmiş oluyor.
02:11:31Bunu da işverenin göz önünde bulundurması gerekiyor belki.
02:11:35Yol dert değil.
02:11:36Ben bir saat otopark aradığımı biliyorum.
02:11:38Bir yerden bir yere gitmek de mesele değil.
02:11:42Bunlar çok ilginç tartışmalar ama şurası Elin Hanım'ın geldiği yer önemli.
02:11:47Ben artık düşük katma değerli işlerin İstanbul'dan bu şartlarda göçmeye hazırlık yapması gerektiğini düşünüyorum.
02:11:56İstanbul, New York gibi düşüneceğimiz bir yer Londra gibi.
02:12:00Burada ancak yüksek katma değerli işler kalır.
02:12:03Burada asgari ücretli işler olmaz.
02:12:06Bunların göç etmesi kendilerine de konfor katkı sağlıyor.
02:12:12Birkaç şirket böyle uzaktan çalışma modeli yapıyor.
02:12:16Adam memleketinden İstanbul'daki bir şirkete hizmet edebiliyor.
02:12:20O da aslında nüfusun azalmasına da belki İstanbul'da katkı sağlayabilir.
02:12:25Ekonomik kısmıyla ilgili hem iki önce söylediğim şeyi tekrar toparlamış olayım.
02:12:31Hem birkaç madde daha eklemek isterim.
02:12:34Ben hakikaten bu özellikle uzaktan çalışma modelinin, örneğin yeşil dönüşüm tarafında.
02:12:46Yeşil dönüşüm derken elbette evde de elektrik kullanımı olacak vesaire, enerji kullanımı olacak.
02:12:52Bu arada hukuki olarak hakları var değil mi?
02:12:55Uzaktan çalışanların da yemek yol ücreti konusunda.
02:12:59Bunu öğrenmek isterim.
02:13:01Tabii aslında durum şöyle.
02:13:03Normal şartlarda bir işverenin işçisine sağlaması gereken en düşük asgari şey,
02:13:08asgari ücretin altında bir ücret ödememektir.
02:13:10Burada sadece şuna bakmak lazım.
02:13:12Eğer benzer çalışanlara yol ve yemek veriyorsa,
02:13:15uzaktan çalışan işçilere de aynı şekilde eşit işlem ülkesi dediğimiz bir ülke vardır iş hukukunda.
02:13:20O yüzden onlara da aynı şekilde bunları veriyor olması gerekiyor.
02:13:23Arada bir ayrım yapmak için haklı bir neden yoksa bu durumda,
02:13:27onlara yol, yemek veriyorum, bunlara vermiyorum gibisinden bir tavır içinde olamaz işveren.
02:13:31Buyurun Bilal Hocam, devam edelim.
02:13:34Biraz önce bahsettiğimiz özellikle mesai saatinin azaltılması mevzusundan başlayayım.
02:13:41Yolun orta ve uzun vadede istihdama arttırıcı, belki işsizliği azaltıcı bir etkide bulunabileceği kanaatindeyim.
02:13:50Onu tekrar söylemiş olayım.
02:13:52Diğer taraftan bu özellikle uzaktan çalışma modelinin,
02:13:57ben yeşil dönüşme pozitif katkıları olacağını düşünüyorum.
02:14:02En azından kablomayız.
02:14:04Evet, yolda benzin kullanımından tutun hava kirliliğine kadar,
02:14:09farklı boyutlarıyla yeşil dönüşme pozitif katkısı olacağını düşünüyorum.
02:14:14Belki biraz abartı bir yorum olacak ancak,
02:14:18düşen maliyetler noktasında da örneğin hiç iş yeri tutulmadığını farz ederim,
02:14:26kiranın olmayacağını, yol yemek ücretlerinin olmayacağını varsayalım.
02:14:32Düşecek maliyetlerin enflasyonla mücadelede de aslında politika yapışlarının elini güçlendirebileceği kanaatindeyim.
02:14:39Kamunun giderlerini azaltır.
02:14:41Özel sektör biraz kombinasyonel devam etmek isteyebilir.
02:14:45Tabi ki hibrit olursa o biraz mevzuyu değiştirir.
02:14:49Ancak tamamen uzaktan çalışma şeklinde olursa,
02:14:52bunun maliyet noktasında enflasyonla mücadeleyi kolaylaştırabileceği kanaatindeyim.
02:14:58Diğer taraftan, biraz önce bahsettiğimiz dijitalleşme mevzusunun,
02:15:02ben verimliliği arttırıcı etkilerinin, pozitif etkilerinin olacağını düşünüyorum.
02:15:09Yine verimlilik tarafıyla ilgili zaman yönetimi konusunda da,
02:15:13hem çalışanların hem işletmeleri pozitif anlamda etkileyecektir.
02:15:19Bir bütün olarak bu konuştuğumuz modellerin,
02:15:22ben hem işvereni hem çalışanları hem makro boyutta ülke ekonomisini de pozitif etkileyebileceğini tekrar hatırlatmış olayım.
02:15:32Mesai kavramları da çok değişiyor.
02:15:35Mesela çok kısa kripto para sektörü, Bilal Bey'e çok katılıyorum bu noktada.
02:15:40Yeni istihdam konusunda özellikle bu 40 saati uygulamakta başarılı olabilirsek eğer,
02:15:47kripto sektörü 7.24 açık.
02:15:49Bu piyasa hiç kapanmıyor ve ihtiyaçları gün geçtikçe farklılaşıyor.
02:15:54Operasyonel desteği olsun, hazinesi olsun, daha ziyade müşteri hizmetleri olsun.
02:16:00Sürekli canlı olan bir piyasa var.
02:16:02Gelişen, dönüşen koşullar var.
02:16:05Dolayısıyla şiftli olarak kişiler çok rahat, 40 saatini verimli bir şekilde,
02:16:13belli periyotlar seçerek gerçekleştirebilir.
02:16:16Çalışmaya devam edebilir ve ek istihdamlar da gelir bu şekilde.
02:16:20Bu sadece kripto sektöründe değil, aslında kullanıcı, özellikle metropoldeki kullanıcılar,
02:16:27burada yaşayan insanlar sürekli canlı.
02:16:31Şehir canlılığını hiç kaybetmiyor.
02:16:33Kafesiyle, para aktarmasıyla, sürekli yaşayan bir sistem içerisinde.
02:16:40Mesai kavramlarının yavaş yavaş silinmeye başlayacağını düşünüyorum.
02:16:45Bu başlıklarla birlikte noktalayacağız efendim.
02:16:48Var mı hocam? Buyurun son cümlenizi alayım.
02:16:50Bağlama, verimlilik özelinde tartışmak çok güzel.
02:16:55Oradan tartışalım.
02:16:57Elon Musk dedi ki, Trump gelirse ben verimlilik bakanı olacağım dedi.
02:17:00O bakanlığa bizim de ihtiyacımız var.
02:17:02Umarım bizim de verimlilik bakanlığımız olur.
02:17:05Verimsizlik sorunumuz var ve verimsizliği finanse ediyor oluşumuz büyük bir sorun.
02:17:11Umarım bu verimlilik anlamındaki çalışmaların altyapısı böylece oluşur.
02:17:16Peki.
02:17:17Efendim, hukukçu avukat Eyüp Can bizlerle birlikteydi.
02:17:20Çok teşekkür ediyoruz değerli katkılarınız için.
02:17:23Ben teşekkür ederim, iyi yayınlar.
02:17:25Çok teşekkürler.
02:17:26Kripto para uzmanı Heylin Çelik bizlerle birlikteydi.
02:17:28Çok teşekkürler değerli katkılarınız için.
02:17:30Ben de teşekkür ederim Arzu Hanım.
02:17:31J-Ekonomist Prof. Dr. Yusuf Dinç bizlerle birlikteydi.
02:17:35Çok teşekkürler değerli katkılarınız için.
02:17:37Ve doçent Dr. Bilal Bağış bizlerle birlikteydi.
02:17:40Hocam çok teşekkürler değerli katkılarınız için.
02:17:41Ben teşekkür ediyorum.
02:17:42Memleket Meseleleri programını noktalıyoruz efendim bu başlıklarla birlikte.
02:17:46Saat 5'inde gece 1'te karşınızda olacağız.
02:17:49Bizden ayrılmayın.